U Banjaluci će 7. februara polaganjem venaca, služenjem liturgije i parastosa biti obeležena 79 godina od stradanja najmanje 2.315 Srba iz tri banjalučka sela 1942. godine. Ustaše su u dva dana, mahom koristeći noževe, masakrirale Srbe iz rudnika Rakovac, a zatim i sela Drakulić, Šargovac, Motike.
“Vesti” će u dva nastavka, koristeći se istorijskom građom Muzeja žrtava genocida iz Beograda, u kojoj je najviše dokumenata Nezavisne države Hrvatske, pokušati da osvetle ovaj događaj koji je godinama posle Drugog svetskog rata prikrivan.
Veljko Đurić Mišina, direktor Muzeja žrtava genocida i autor nedavno objavljenog zbornika “Akcija rimokatoličke crkve – saslušanje srpskih izbeglica” u kome je opisan i ovaj događaj, kaže za “Vesti” da je ceo zločin pripreman u Zagrebu, u vrhu poglavnikove “tjelesne bojne”, a da postoji više razloga zbog čega je to urađeno.
– Ustaško vođstvo želelo je da Banjaluka bude nova prestonica njihove države pa je trebalo razbiti srpski narod u Bosanskoj Krajini koja sa Banijom, Kordunom, Likom i Severnom Dalmacijom čini jednu veliku geografsku celinu. Sporedan razlog je pljačka bogatih srpskih sela – navodi Mišina.
U zborniku “Akcija rimokatoličke crkve – saslušanje srpskih izbeglica” prvi put su javnosti predočene i izjave nekih svedoka zločina koje su dali tadašnjem Komesarijatu za izbeglice i preseljenike koji je oformljen u Nedićevoj vladi, u okupiranoj Srbiji. Svedoci su o svojim saznanjima govorili i posle Drugog svetskog rata pred Zemaljskom komisijom za utvrđivanje ratnih zločina za Bosnu i Hercegovinu.
Jedan od njih je Đorđe Bajić, (u izveštaju Zemaljske komisije Rajić, p.a.), kafedžija iz Banjaluke koji je dao izjavu u Beogradu, 25. aprila 1942. godine. On navodi da je ubijanje Srba u Banjaluci započelo još u decembru 1941, kada je iz Zagreba stigao izvestan broj ustaša iz Pavelićeve “tjelesne bojne”, a da su se najveći zločini odigrali početkom februara 1942.
I dok se u većini istoriografskih dokumenata navodi da se krvavi ustaški pir u selima Drakulići, Šargovac i Motike odigrao 7. februara, ovaj svedok navodi da se sve zbilo dan kasnije – 8. februara, te da je sve počelo u rudniku Rakovica kod Banjaluke.
“Jedna grupa ovih ustaša pod vođstvom fratra-isusovca imenom (Miroslava, p.a.) Filipovića iz manastira Petričevca, kraj Banjaluke otišla je u srpsko selo Rakovica-Rudnik kraj Banjaluke. U ovom selu su u rudniku Srbi radili zajedno sa radnicima katolicima i muslimanima. Fratar – ustaša, Filipović po legitimacijama ustanovio je radnike Srbe, koje je odmah odvojio od radnika katolika i muslimana, te ih istodobno na licu mesta u rudniku dao po ustašama ubiti. Ustaše su ove radnike Srbe ubili krampovima. Tada su ovde ubijena 52 radnika Srbina”, naveo je Bajić.
Tog istog dana, svedoči Bajić, ustaše su pod vođstvom fratra Miroslava Filipovića otišle u selo Drakulić odakle je i većina pobijenih rudara.
“U ovom selu ustaše su pod rukovodstvom fratra Filipovića ubili oko 1.500 Srba – ljudi, žena i dece. U ovom selu tada su ubijeni svi žitelji jedino se spasla jedna žena imenom Lenka i njezinih petoro dece, te još jedno dete, čiji su roditelji ubijeni. Žena Lenka je kasnije poludela”, naveo je Bajić u svom svedočenju i dodao da su leševi pobijenih ostavljeni da ih preko noći razvlače psi i svinje, a da su ustaše opljačkanu stoku i namirnice prebacili u svoje magacine u Banjaluci.
“Ja sam lično gledao, kako su ustaše 9. februara 1942. godine, posle gore opisanog pokolja doterali stoku u Banjaluku. Na 9. februar 1942. godine, ustaše su klali Srbe u selima Motikama, Pavlovcu i Hankolima, sreza banjalučkog. Ukupan broj poklanih Srba u gore navedenim selima iznosi oko 2.700 duša”, ispričao je Đorđe Bajić koji je Banjaluku napustio 18. aprila 1942, a sledećeg dana je stigao u Beograd.
Pomoć muslimana
Đorđe Bajić je ispričao da je posle pokolja u selima oko Banjaluke, među Srbima u ovom gradu zavladala panika.
“Tada je otišao u Zagreb Bešlagić prvak muslimana banjalučkih i kazao Paveliću, da on ne može dozvoliti pokolj Srba u Banjaluci, jer da će se u tom slučaju muslimani dignuti na otpor. Time su Srbi iz Banjaluke spaseni pokolja, ali su naterani da pređu na rimokatoličku veru, pa ih je većina pod pritiskom i prešla.”
Skrivan nemački arhiv
Mišina ističe da su istoričari u dovoljnoj meri razjasnili ovaj zločin zahvaljujući sačuvanoj ustaško-domobranskoj arhivskoj građi, ali da je sve do prošle godine bilo nemoguće da se dođe i do nemačkih jedinica.
– Partizani su posle oktobra 1944. došli i do nemačke građe, ali je ona sklonjena da bi tek prošle godine postala dostupna javnosti – ističe Mišina.
Franjevac zvani Sotona
Među predvodnicima ovog zločina bio je i jedan od monaha franjevačkog manastira u okolini Banjaluke, Tomislav Filipović kome je nadimak bio Sotona. Mišina kaže da je on zbog počinjenih zločina ubrzo raščinjen i sklonjen u Jasenovac pod drugim imenom (Miroslav Majstorović), ali nije osuđen od vrha franjevačkog reda.
– Komunisti su posle rata istraživali i taj zločin i o tome postoji dovoljno građe. Fra Tomislavu je suđeno i on je likvidiran. Na suđenju je govorio i o svom boravku u Jasenovcu i zločinima koje je počinio.
Imenovao krvnike
Đorđe Bajić je u svom svedočenju naveo i osobe za koje tvrdi da su glavni inicijatori i izvršioci stravičnog zločina u Banjaluci. On je naveo da su glavni inicijatori progona i likvidacije Srba uz fratra Tomislava Filipovića, bili dr Viktor Gutić i njegov brat, advokat Blaž Gutić, zatim zidar Niko Ćondić, izvesni Đelić, bankovni činovnik Vilko Butorac, kao i još nekolicina Hrvata koje je znao samo po prezimenu.
