Svi mi umiremo samo jednom, a veliki ljudi po dva puta: prvi put kad ih nestane sa zemlje, drugi put kad propadne njihova zadužbina, zapisao je Ivo Andrić u svom čuvenom delu “Na Drini ćuprija”.
Čuveni srpski književnik Ivo Andrić (rođen 1892. u Travniku, umro je u Beogradu 13. marta 1975) nagrađen je 1961. godine prestižnom Nobelovom nagradom, za “za epsku snagu kojom je obkikovao motive i sudbine istorije svoje zemlje” u delu “Na Drini ćuprija”. Nagradu mu je na dan smrti Alfreda Nobela, 10. decembra 1961, uručio švedski kralj Gustav VI u raskošnoj dvorani Koncertne palate Švedske akademije. Ivo Andrić je stajao na mestu na kome su pre njega bili Henrik Sjenkijevič, Rabindranat Tagore, Anatol Frans, Džordž Bernard Šo, Andre Žid, Tomas Eliot, Ernest Hemingvej, Alber Kami… Njegov govor posle uručenja na svečanom banketu, u ime svih nagrađenih, i danas se prepričava. Objavljen je u okviru njegovih Sabranih dela (“O priči i pričanju”).
Pomoć slavistima
Zadužbina Ive Andrića osnovana je na osnovu piščeve volje izražene u testamentu, u kome je najvažnija odredba da se njegova zaostavština sačuva kao celina i da se, kao legat, odnosno zadužbina, nameni za opšte kulturne i humanitarne potrebe.
Zadužbina je počela s radom 12. marta 1976. kada je održana i prva sednica Upravnog odbora.
Ostvarujući ciljeve zbog kojih je i osnovana, Zadužbina služi interesima naše književnosti, umetnosti i kulture uopšte. Mnogim slavistima, magistrima i doktorima nauka iz zemlje i sveta, koji izučavaju književno delo Ive Andrića, Zadužbina je pomaže u radu. Svi su oni mogli i sada mogu besplatno da koriste njenu bogatu biblioteku i sve ono čime raspolaže ova značajna kulturno-obrazovna ustanova. Zadužbina pruža stručnu i profesionalnu pomoć svima koji proučavaju Andrićevo delo i koji su zainteresovani za njegovo književno stvaralaštvo.
Zadužbina učestvuje u manifestacijama kojima se obeležava i čuva uspomena na Ivu Andrića, sarađuje s ustanovama koje nose njegovo ime, ili realizuju programe koji se tiču književnog stvaralaštva našeg nobelovca. Na osnovu piščeve volje, svake godine Zadužbina dodeljuje Andrićevu nagradu za priču ili zbirku priča napisanu na srpskom jeziku.
Prvi dobitnik ove nagrade, godine 1975. bio je Dragoslav Mihailović za “Petrijin venac”, potom Antonije Isaković (“Tren”, 1976), među dobitnicima nagrade koja se redovno dodeljuje su brojna imena domaće književnosti.
Takođe, od 1982. Zadužbina izdaje i svoj godišnjak Sveske Zadužbine Ive Andrića.
Vredna dela
Zadužbina sakuplja dokumenta, knjige i građu o Andrićevom životu i radu. U biblioteci Zadužbine nalaze se izdanja Andrićevih dela na srpskom i na svetskim jezicima. Takođe, tu su i knjige o piščevom životu i stvaralaštvu, razni priručnici (enciklopedije, rečnici, leksikoni), periodika, arhiv, fototeka, videoteka i dr.
Zadužbina ima veoma živu komunikaciju i saradnju sa izdavačima iz zemlje i sveta. Niko ne može da štampa Andrićeva dela a da prethodno ne potpiše ugovor sa Zadužbinom, kao jedinim i isključivim vlasnikom autorskih prava na objavljivanje dela našeg nobelovca. Zadužbina se finansira isključivo iz prihoda dobijenih po osnovu autorskih prava na štampanje dela Ive Andrića.
Oko Zadužbine okupio se veliki broj književnika, javnih radnika, prijatelja i poštovalaca dela Ive Andrića, koji su i zaslužni što ova ustanova, u kontinuitetu i s uspehom, učestvuje u našem javnom i kulturnom životu. Sedište Zadužbine nalazi se u Beogradu, u užem gradskom jezgru (Milutina Bojića 4)), u zgradi koju je Zadužbina kupila sopstvenim sredstvima i koja je njeno vlasništvo.
U službi čoveka i čovečnosti
Iz Andrićevog govora u Stokholmu: “U izvršavanju svojih visokih zadataka, Nobelov komitet Švedske akademije rešio je ovog puta da pisca jedne, kao što se kaže, male zemlje odlikuje Nobelovom nagradom koja, merena međunarodnim razmerama, znači visoko priznanje. Neka mi je dopušteno da, primajući to priznanje, kažem nekoliko reči o toj zemlji i dodam nekoliko opštih razmatranja u vezi sa pripovedačkim delom koje ste izvoleli nagraditi.
Moja domovina je zaista “mala zemlja među svetovima”, kako je rekao jedan naš pisac, i to je zemlja koja u brzim etapama, po cenu velikih žrtava i izuzetnih napora, nastoji da na svim područjima, pa i na kulturnom, nadoknadi ono što joj je neobično burna i teška prošlost uskratila. Svojim priznanjem vi ste bacili snop svetlosti na književnost te zemlje i tako privukli pažnju sveta na njene kulturne napore, i to upravo u vreme kad je naša književnost nizom novih imena i originalnih dela počela da prodire u svet, u opravdanoj težnji da svetskoj književnosti i ona da svoj odgovarajući prilog. Dopušteno je, mislim, na kraju poželeti da priča koju današnji pripovedač priča ljudima svoga vremena, bez obzira na njen oblik i njenu temu, ne bude ni zatrovana mržnjom ni zaglušena grmljavinom ubilačkog oružja, nego što je moguće više pokretana ljubavlju i vođena širinom i vedrinom slobodnog ljudskog duha. Jer, pripovedač i njegovo delo ne služe ničem ako na jedan ili na drugi način ne služe čoveku i čovečnosti. To je ono što je bitno. I to je ono što sam smatrao za dobro da istaknem u ovom svom kratkom prigodnom razmatranju koje ću, ako mi dopustite, završiti kao što sam i počeo: sa izrazom duboke i iskrene zahvalnosti.”
