Zadužbinarstvo kod Srba – Vrlina nacionalnog bića (39): Humani Topalovići

wikipedia.org

U znak sećanja na dr Živka Topalovića, istaknutog pravnika i politikologa, i njegovu suprugu dr Milicu Topalović, rođenu Đurić, godine 1972. a po njihovoj testamentarnoj volji, osnovana je “Zadužbina dr Živko i Milica Topalović”.

Dr Živko Topalović rođen je 21. marta 1886. u Užicu. U rod­nom gradu je završio osnovnu i srednju školu i maturirao u Užičkoj gimnaziji 1904, a posle uspešno završenih studija prava u Beogradu 1908, tri godine se usavršavao u Berlinu i Parizu i stekao pravo na zvanje doktora krivičnog prava – piše Slavko Vejinović.

Neustrašivi ratnik

– Kao patriota i rodoljub, Topalović je učestvovao u Balkanskim i Prvom svetskom ratu, u bitkama na Bregalnici, Ceru, Kolubari… ističući se hrabrošću i požrtvovanjem. Zabeleženo da je Živko Topalović bio jedan od rat­nih drugova koji su sahranili poginulog Dimitrija Tucovića na Vrapčem brdu. Kao težak ranjenik biva zarobljen u Prvom svet­skom ratu i razmenjen 1918. kada se aktivno uključuje u procese stvaranja jugoslovenske države. Učesnik je savetovanja na Krfu i za ideju jugoslovenstva agitovao je među katolicima u Dalmaciji i Boki. Hrvatsku delegaciju doveo je u Beograd na proglašenje ujedinjenja države Srba, Hrvata i Slovenaca, 1. de­ cembra 1918.

U političkom delovanju Topalović se ista­kao kao pristalica socijaldemokratskih ideja. Smatrao je da se radnička klasa, u okviru svoje nacije i države, može (i mora) izboriti za svoja egzistencijalna prava.

Zbog takvih stavova i pogleda, već na Vukovarskom kongresu, u junu 1920, došao je u sukob sa komunistima i pristalicama boljševizma. KPJ je napustio 1920. godine, iako je bio jedan od njenih osnivača. Priklanja se socijalističkim idejama i već 1929. iz­abran je za predsednika Socijalističke partije Jugoslavije.

Njegova supruga Milica potiče iz ugledne, stare i imućne beograd­ske porodice. Njen pradeda po ocu, Janićije Đurić, bio je Karađorđev sekretar za vreme Prvog srpskog ustanka, a deda po majci, Stefan Stefanović Teneka, bio je predsednik ministarskog saveta i ministar prosvete. Diplomirala je filozofsko-­pedagoške i biološke nauke u Beogradu, a potom je studirala ekonomsko-­sociološke nauke u Ženevi. Zdušno je pomagala suprugu u radu i njegovoj političkoj borbi, a imala je i zapaženu ulogu u promovisanju prava žena.

Život u emigraciji

Posle rata, komunističke vlasti su, u odsustvu, osudile Živka na dvadeset godina robije s prinudnim radom, oduzele mu državljanstvo i konfiskovale celokupnu imovinu. Nezasluženo su mu, kako navodi Vejinović, natovarili hipo­teku ratnog zločinca i saradnika okupatora.

.Živko i Milica se nisu vratili u Jugoslaviju. Preostali deo ži­vota proveli su u izbeglištvu, najpre u Parizu, a potom u Beču. Tu je Živko i umro 9. februara 1972. Kasnije je njegova urna, kao i supruge Milice preneta iz Beča u Pariz i pohranjena na groblju Tije.

Vlasti u Jugoslaviji nisu dozvolile da se posmrtni ostaci Topalovića pohrane u porodičnoj grobnici Đurića u Beogradu. U emigraciji Živko je nastavio političku borbu. Napisao je veći broj knjiga i objavio veliki broj članaka i studija iz oblasti krivič­nog prava i političke ekonomije. Pisao je i o političkim prilikama u Titovoj Jugoslaviji i ondašnjoj Evropi, radničkom i sindikalnom po­kretu, politici velikih sila i drugim aktuelnim publicističkim tema­ma. Njegovi radovi su prevedeni na više svetskih jezika, traženi i dobro plaćeni, tako da je bračni par za života stekao znatnu ušteđevinu. Od tih sredstava stvoren je fond iz kojeg se finansiraju nagrade i druge aktivnosti “Zadužbine dr Živko i Milica Topalović”.

U testamentu Topalovića je zapisano da je cilj zadužbine da pomogne izdavanje kapitalnih dela, da se u zemlji objave njegove knjige i da se nagradi intelektualni i politički angaž­man istaknutih pojedinaca u odbrani slobode, hrabrosti, istine, pravde i nacionalnog dostojanstva.

Među dobitnicima ove pre­stižne nagrade nalaze se imena Emila Lajkija, Petera Handkea, Luja Damasa, Koste Čavoškog, Vojislava Koštunice, Emira Kusturice… Zahvaljujući donaciji “Zadužbine dr Živko i Milica Topalović”, Srpska književna zadruga objavila je treće izdanje “Istorije srpskog naroda”. Uz pomoć Zaduž­bine pripremaju se i u zemlji objavljuju knjige Živka Topalovića. Tako, na primer, izdavačka kuća pogledi iz Kragujevca objavila je Topalovićevu knjigu “Na Ravnoj gori”, a 2004. izašla je i knjiga “Srbija pod Dražom”.

Odbio Šubašićevu ponudu

U burnim vremenima Drugog svetskog rata, tokom 1943. Živko uspostavlja vezu sa Dražom Mihailovićem. Napušta Beograd i priključuje se ravnogorskom pokretu. Učestvuje u pripremi Sve­tosavskog kongresa u selu Ba, 1944. Dao je veliki doprinos u izradi kongresne rezolucije, koja je predviđala da se posle rata Jugoslavija uredi na federalnom principu, uz neophodan uslov: pomirenje razjedinjenih i zavađenih jugoslovenskih naroda. Istorija je zapamtila da je na tom skupu bio jedini republikanac, koji je podrža­vao objedinjavanje jugoslovenskih demokratskih partija oko Pokreta ge­nerala Draže Mihailovića na načelima federalizma i jugoslovenstva, a protiv komunističke i fašističke diktature.

Krajem aprila 1944, Mihailović šalje Topalovića u inostranstvo da objašnjava ciljeve njegove borbe, na temelju usvojene kon­gresne rezolucije. Međutim, Velika Britanija je već napustila Dražu Mihailovića, piše Vejinović, i priklonila se Titovom partizanskom pokretu, tako da se na Zapadu Topalović našao potpuno izolovan. Doduše, u Italiji ga je posetio Ivan Šubašić, mandatar za sastav nove jugoslovenske vlade u egzilu, i ponudio mu da uđe u njegov kabinet. Topalovićev uslov je bio da se na “ravnoj nozi priznaju i pomognu oba pokreta otpora u zemlji”, a kako to nije bilo prihvaćeno, Topalović je ponudu odbio.