Akademik, profesor Beogradskog univerziteta, državnik, političar i zadužbinar Ljubomir Stojanović je svestrana ličnost u istoriji srpskog društva.
Pripada plejadi stvaralaca s kraja XIX i početka XX veka, bez čijih bi radova u oblasti jezika, književnosti i istorije, naša nauka ostala osiromašena i uskraćena za vredna dela – navodi Slavko Vejinović.
Posle završene Velike škole, a uz pomoć profesora Stojana Novakovića, Ljubomir nastavlja studije u Beču, Petrogradu, Lajpcigu i Berlinu. Uporedo s učenjem na stranim univerzitetima, predano radi i u bibliotekama u Moskvi, Kijevu, Petrogradu i Pragu.
Sekretar SANU
Tokom bogate karijere, Ljubomir Stojanović bio je profesor Druge beogradske gimnazije, docent ruskog jezika na Velikoj školi, a od 1892. do 1899. profesor i šef katedre slovenske filologije na Velikoj školi. Iz političkih razloga otišao je veoma rano u penziju – u trideset devetoj godini života.
Međutim, Ljubomir nastavlja s intenzivnim naučnim i političkim radom. Biran je za narodnog poslanika, bio je ministar prosvete i predsednik vlade 1905. godine. Sa političkim istomišLjenicima, protivnicima starih Pašićevih radikala, osniva stranku Samostalnih radikala i postaje njen predsednik. U toku političke karijere smatran je za najmoralnijeg i izuzetno poštenog i principijelnog političara.
Punih 10 godina, od 1913. do 1923, Ljubomir je bio sekretar SANU, i to u vremenu kada su njeni predsednici bili istaknuti naučnici Stojan Novaković i Jovan Cvijić.
Intelektualna i radna sposobnost Ljubomira Stojanovića bila je izuzetno velika i to potvrđuju njegovi sakupLjački poslovi, kao i bogata pribavLjena i objavLjena građa iz oblasti srpske nacionalne istorije. Veliki doprinos dao je razvoju filoloških i istorijskih nauka. Napisao je gramatiku za srednje škole, koja je decenijama bila u upotrebi. Tokom plodnog naučnog rada priredio je osam knjiga narodnih pesama s više od 150.000 stihova, sedam tomova prepiske Vuka Karayića sa blizu 3.500 pisama na 6.375 strana. S Perom Đorđevićem pripremio je i objavio treće izdanje Srpskog rječnika.
Monografija o Vuku
Priredio je i čuveno fotolitografsko izdanje MiroslavLjevog jevanđelja, najstarije sačuvane srpske knjige s kraja XII veka. Uz materijalnu pomoć Aleksandra Obrenovića, ovo delo neprocenjive vrednosti štampano je u 300 primeraka i poslato u svet najznačajnijim slavistima, filozofima i bibliotekama.
Od 1902. do 1905, kao plod Stojanovićevog rada, izašle su njegove tri knjige “Stari srpski natpisi i zapisi”, koje su nezaobilazna građa u izučavanju književnog rada i kulturnih prilika u turskom ropstvu. Još od studentskih dana Stojanović se interesovao i za srednjo-vekovne tekstove, objavLjujući rukopise srpskih letopisa koje je zaokružio 1927. drugim korpusom pod nazivom “Stari srpski rodoslovi i letopisi”. Vejinović ističe da u istoriji srpskog naroda naročito mesto zauzima i treći korpus “Stare srpske poveLje i pisma”, u kome su predstavljeni ćirilski dokumenti dubrovačkog arhiva, do sredine XVI veka. Posebno je značajan Stojanovićev doprinos proučavanju dela Vuka Stefanovića Karadžića, o kome je izdao i znamenitu monografiju 1924.
– Život i rad Vuka Karadžića. Na Stojanovićevu inicijativu, Vukove pesme postaju nezaobilazno štivo u školama. Njegov sud o Vuku “da je on u tom svetu (Evropi) više raširio srpsko ime nego sve pobede Karađorđeve i svi uspesi Miloševi u stvaranju nove države – i danas čvrsto i stameno stoji”.
Smrt u Pragu
U testamentu, naslovljenom “Moja poslednja volja”, u osam tačaka zaveštao je osnivanje “Zadužbine Sare i Vase Stojanovića, Mostarca, puškara iz Užica”. Stojanović je istakao: “Kako sam već zašao u 68-u, te me svaki čas može smrt naći, vreme je da pismeno ostavim svoju poslednju volju i učinim raspored sa svojim imanjem … i zatim nabraja svoju nepokretnu i pokretnu imovinu: kuću sa placem, biblioteku, nameštaj, pokućstvo, gotov novac i hartije od vrednosti.”
Testament je 1928. zaveden u sudski protokol u Beogradu. Sud ga je od 8. juna 1932. proglasio punovažnim. Imovina Zadužbine bila je procenjena na 1.348.336 dinara, a samo njegova kuća sa placem na 650.000. Uprava Zadužbine prodala je kuću 1935. godine za 400.000 dinara i novac je pridodat masi Fonda.
Stojanovićeva biblioteka, koju je takođe ostavio Srpskom seminaru, bila je izuzetno bogata. Imala je 2.955 inventarskih brojeva, sa oko 8.000 knjiga, a sadržavala je i veliki broj časopisa, brošura, raznih separata i drugih vrednih publikacija. Ljubomira je smrt zatekla u Pragu 16. juna 1930, gde je i sahranjen.
U spomen roditeljima
Stojanović je osnovao i zadužbinu u korist Beogradskom univerziteta, odnosno Srpskog seminara Filozofskog fakulteta. Testamentom, koji je svojeručno napisao 16. januara 1920, zadužbinu je osnovao u spomen na svoje roditelje. U toku sedmogodiš njeg rada, Zadužbina je pomogla da se realizuje veliki broj istraživačkih projekata, prvenstveno iz filologije i istorije. Više od 170 naučnih radnika, profesora i saradnika beogradskog univerziteta primalo je novčanu pomoć (neki i po nekoliko puta) za istraživački rad. Publikovala je i sedam svezaka – godišnjaka, u kojima su objavljeni svi pojedinačni izveštaji o naučnim istraživanjima. Zahvaljujuć i tome, danas imamo vrlo precizan pregled svih istraživanja koja su ostvarena sredstvima Zadužbine. Prva sveska Zadužbine objavljena je 1934, a poslednja 1940.
