Ilija Milosavljević Kolarac, trgovac i veliki dobrotvor srpske prosvete, rođen je oko 1800. godine, u Kolarima, selu nadomak Beograda.
Potiče iz siromašne porodice i s nepunih 14 godina dolazi u Beograd, tražeći posao. Nalazi smeštaj kod rođaka u Pančevu, a ovaj ga potom upućuje u Vršac da izuči trgovački zanat. Posle nepune tri godine, ponovo dolazi u Beograd i zapošljava se kod Milutina Radovanovića, tada najviđenijeg beogradskog trgovca – opisuje Slavko Vejinović, početak životnog puta čuvenog dobrotvora Ilije M. Kolarca.
Ženidba, pa dućan
Ilija je na novom radnom mestu, upoznao i gazdinu ćerku Sinđeliju, kojom se kasnije oženio. Stanovali su na Dorćolu, gde je Ilija ubrzo otvorio i svoj dućan. Tada je svom prezimenu dodao i naziv Kolarac, po selu iz kojeg je potekao.
Posle desetak godina uspešnog poslovanja, Ilija Kolarac ponovo odlazi u Pančevo, u kome počinje da se bavi trgovinom svinjama i hranom. Sa ortacima, rođakom Đorđem Jovanovićem, a zatim i Đorđem Vajfertom, dedom čuvenog beogradskog pivara, proširio je poslove – sve do Beča i Pešte.
U Beograd se vraća posle ženine smrti 1856. godine. Nastavio je da trguje solju i šalitrom. Kao dobar poznavalac Beograda i života u njemu, svestan da tursko vreme nepovratno prolazi, kupuje imanja u blizini Varoš i Stambol kapije. Kad su Turci napustili Beograd 1872. i država konfiskovala njihovu nepokretnu imovinu, Kolarac kupuje nekoliko placeva na dobrim lokacijama, nasipa šanac koji je opasivao grad i na tom mestu podiže kuću, baštu, apoteku i dućan.
Dobrotvornim radom počeo je da se bavi rano. Tako je još 1857. godine, zajedno sa Tomom Vučićem Perišićem, osnovao Fond za pomen poginulim Srbima u bojevima za oslobođenje Srbije od 1804. do 1815. godine, u koji je uložio 250 dukata. Četiri godine kasnije (1861), na poziv Svetozara Miletića, Ilija Kolarac priložio je 400 dukata i Fondu za stvaranje pravne akademije, u okviru Matice srpske. Inače, sa suprugom Sinđelijom postao je član Matice srpske 1854. godine.
Što je više zalazio u godine, smanjivao je svoje trgovačke poslove i sve je više živeo od rente. Početkom 1878. godine neočekivano je optužen da je učestvovao u Topolskoj buni, koja je buknula krajem 1877. godine. Osuđen je na pet godina robije i kaznu je izdržavao u požarevačkom zatvoru.
Osuđen na robiju
Posle nekoliko meseci tamnovanja, pomilovan je kneževim ukazom, povodom proglašenja nezavisnosti Srbije, 10. avgusta 1878. godine. Tada je već bio u dubokoj starosti, imao je oko 80 godina. Posle izlaska iz zatvora proživeo je još samo nekoliko meseci i umro je 6. oktobra 1878. godine u svojoj kući kod Stambol kapije. Sahranjen je na beogradskom Novom groblju.
Sa suprugom Sinđelijom nije imao dece i testamentom je svu imovinu ostavio na korist srpskom narodu. Zadužbina Ilije Milosavljevića Kolarca osnovana je 1878. godine i jedna je od najvećih zadužbina kad nas. Kasacioni sud je, nakon više sudskih parnica s pretendentima na nasledstvo, 26. oktobra 1881, priznao zadužbinu i ona je od tada počela uspešan rad. Prema testamentu, zadužbinu su činila dva fonda: Književni fond Ilije M. Kolarca, koji je on osnovao još za života (1861), i Fond za podizanje srpskog univerziteta, koji je po testamentu trebalo da se zove Univerzitet Ilije M. Kolarca osnovan sopstvenim trudom na korist svog naroda.
Ratna stradanja
Odluku o izgradnji Kolarčevog univerziteta na Studentskom trgu u Beogradu doneo je Odbor kolarčeve zadužbine 26. juna 1927. godine. Od 1932, kad je završena zgrada, u Zadužbini se održavaju mnoge kulturno-obrazovne, muzičke i druge važne društvene aktivnosti. U toku Drugog svetskog rata u Zadužbini je uspostavljena komesarska uprava, ali zbog malog priliva novca, njen rad jedva da je i postojao. Prihodi su se, uglavnom, ubirali od aktivnosti koje su se odvijale u Velikoj dvorani. U toku ratnih dejstava imovina Zadužbine ili je uništena ili je teško stradala. Na primer, potpuno su uništene zgrade na placu kod kneževog spomenika na Trgu republike, a u borbama za oslobođenje Beograda i veliki deo zgrade Zadužbine stradao je od požara.
Posle Drugog svetskog rata Zadužbinu je zadesila ista sudbina kao i druge zadužbinske ustanova kod nas. Plac na Trgu republike eksproprisala je opština, a prema zakonu o agrarnoj reformi, oduzeta su i imanja u opštinama Supska, Ćuprija i Železnik. Ostao je samo manji broj svezaka i knjiga koje je Zadužbina svojevremeno objavila. Tek 1. aprila 1992. godine Zadužbini Ilije M. Kolarca vraćen je status zadužbine, dok postupak za vraćanje njene nepokretne imovine u celosti još traje.
Književna dela
Književni fond Ilije M. Kolarca nagrađivao je književna dela pisana ćirilicom, ne samo Srba iz Kneževine Srbije, već i vredna književna dela Srba iz “sviju predela srpskih”. Književni fond je izdavao knjige u više biblioteka, u kojima su naši najpoznatiji književnici i naučnici štampali svoja dela, kao što su Ivo Andrić, Aleksandar Belić, Vladimir Ćorović, Ivan Đaja i dr. Najpoznatije biblioteke toga fonda su bile Mala biblioteka, Redovno izdanje i poučna biblioteka.
