Pre 140 godina, 1881, SAD su zvanično priznale Kneževinu Srbiju. Već sledeće godine u Beogradu je objavljen sporazum o uspostavljanju diplomatskih odnosa Srbije i SAD. Najsjajniji period tog prijateljstva – Prvi svetski rat, Ministarstvo spoljnih poslova Srbije je ovekovečilo u luksuznoj monografiji “Diplomatski dnevnik: Kada se vijorila srpska zastava na Beloj kući” koja se od 2018. godine nalazi u Predsedničkoj biblioteci SAD. Poseban deo knjige posvećen je istaknutim Amerikancima koji su dali ogroman doprinos u prikupljanju humanitarne i vojne pomoći, ali i spasavanju života ranjenih. Monografija iz koje objavljujemo delove, može da se poruči preko sajta izdavačke kuće Knjiga komerc: www.knjigakomerc.rs ili na imejl: prodaja@knjigakomerc.rs.
Hari Ploc bio je američki pukovnik u Vojnom medicinskom korpusu i poznati bakteriolog čija su istraživanja dovela do otkrića bakterija odgovornih za izazivanje tifusa i razvijanja vakcine 1914. godine. Proveo je nekoliko meseci u Evropi istražujući širenje tifusne groznice u zaraženim regionima: Poljska, Južna Rusija i Istočna Evropa. Bio je patolog na planini Sinaj, član Komisije Crvenog krsta u Srbiji i savetnik bugarske vlade za tifusnu groznicu.
Odbor milosrđa
Ploc je u Srbiju došao u julu 1915. u okviru misije američkog Crvenog krsta, zajedno sa članovima Kolumbija ekspedicije za pružanje pomoći, koju je u proleće 1915. pokrenuo profesor Mihajlo Pupin. Ova ekspedicija trebalo je da radi pod supervizijom američkog Crvenog krsta i imala je za cilj da pomogne u snabdevanju svih delova Srbije hranom, medicinskom opremom i lekovima. Takođe, ekspedicija je trebalo da donese u Srbiju veliku količinu poljoprivrednih alatki, semena i drugog, koje je obezbedio Srpski odbor za poljoprivrednu pomoć iz SAD, kao i da podstakne izbeglice da se iz prenaseljenih gradova vrate u njihove napuštene domove i pomognu im u podizanju novih useva. Veliki deo finansijskih sredstava za ovaj poduhvat obezbedio je američki Odbor milosrđa.
Članovi Ekspedicije, 24 studenta uglavnom sa Kolumbija univerziteta i 26 Srba iz Amerike koji su išli u svojstvu prevodilaca i koji su trebali da ostanu u Srbiji i nakon završetka rada ekspedicije, stigli su u Niš 24. jula 1915. godine. Sa njima su stigla i 24 automobila, posebno napravljena za ove potrebe da pomognu u obavljanju humanitarnog rada. Deo ekspedicije bio je poslat na sever Srbije, u region Smedereva i Požarevca, gde su imali zadatak da transportuju kukuruz u skladišta ili do najbliže železničke stanice, kao i da ga dostavljaju stanovništvu.
Poznati bakteriolog
Drugi deo ekspedicije upućen je na jug Srbije i u Makedoniju, sa ciljem provere sprovođenja propisanih sanitarnih mera u borbi protiv tifusa i evidentiranja obolelih od zaraznih bolesti. Oni su automobilima obilazili zabačena planinska sela i zaseoke, često rizikujući svoje živote na strmim, teško prohodnim planinskim putevima.
U zvaničnoj biografiji Hari Ploca stoji da je završio Koledž lekara i hirurga na Univerzitetu Kolumbija. Godinu dana nakon što je diplomirao, 1914. zaslužan je za otkriće bacila tifusne groznice, a kasnije za otkriće vakcine protiv tifusa. Takođe je otkrio da Brilova bolest nije bolest odvojena od tifusa, već njegova vrsta. Pred sam početak Prvog svetskog rata uspešno je demonstrirao serum protiv tifusa na bugarskim, austrijskim i nemačkim trupama. Kada se vratio u Sjedinjene Države, služio je kao potpukovnik, kasnije izmišljajući aparat “delouser” koji uklanja vaške, smanjujući tako problem sa vaškama u vojsci. Dvadeset jednu godinu službovao je u osoblju Pasterovog instituta u Francuskoj, ponekad delujući i kao njegov glavni direktor. 1939. objavio je da je pronašao agens koji je izazvao morbile, što je dovelo do eventualne vakcinacije. 1945. godine Ratno odeljenje mu je dodelilo medalju za tifusnu komisiju “za izuzetno zaslužnu službu”. Za rad na vakcini protiv tifusa Francuska mu se odužila zvanjem “oficira Legije časti”. Ploc se 1946. godine povukao iz vojske kao pukovnik, ali je nastavio da radi kao istraživač u Vojnom medicinskom centru u Vašingtonu, DC. Tamo je doživeo srčani uda i kasnije umro u bolnici Volter Rid.
Dao život za Srbiju
Među Amerikancima koje su Srbi nepravedno zapostavili je Horard Operle – šef Potpornog fonda Crvenog krsta SAD.
Ovaj humanitarac je stigao u Srbiju 1919. godine u teško vreme gladi i tifusa, a ostao je upamćen što je pešice i volovskom zapregom dopremao pomoć u hrani i odeći seoskom stanovništvu u okolini Nove Varoši.
Operle je posle kraće bolesti, tri meseca po dolasku u Srbiju, preminuo 16. juna 1919. godine u Novoj Varoši, u kući uglednog domaćina Milana Borisavljevića. Na vest o njegovoj smrti, u Novoj Varoši su se oglasila crkvena zvona, a sve radnje su zbog žalosti zatvorene.
Nažalost, jedini trag o njegovom radu može se pronaći na stranicama beogradske “Pravde” iz juna 1939. godine, u članku koji je napisao lokalni prota Jevstatije Karamatijević. Srbija mu se odužila tek 2011. godine inicijativom da mu se u Novoj Varoši izgradi
Spomen-česma.
Sve do početka Drugog svetskog rata, zahvaljujući članovima udruženja ratnika ovoga kraja, negovan je svojevrsni kult zahvalnosti Horardu Operleu, ali je posle Drugog svetskog rata potisnut u zaborav.
Humanitarna pomoć
Američka pomoć Srbiji u Velikom ratu bila je jedna od značajnih humanitarnih i antiratnih aktivnosti tokom, i neposredno po okončanju rata, koje su preduzimale vlada SAD, Američki Crveni krst, Rokfelerova fondacija i brojne druge organizacije i pojedinci, kako bi se pomoglo ratom razorenoj Srbiji i njenom napaćenom narodu. Iako su Sjedinjene Američke Države na početku rata bile neutralne, za prve tri godine najvećeg vojnog sukoba u svetu do tada, velike količine novca i hiljade tona humanitarne pomoći stizale su građanima Srbije iz SAD. Novac je bio namenjen za ishranu civilnog stanovništva, izbeglice, borbu protiv tifusa, nabavku semena za žetvu, poljoprivrednih alatki, čak i za zakup broda za prevoz izbeglica.
