Poznati istoričar prof. dr Momčilo Pavlović u razgovoru za “Vesti” ukazuje da vojni memorijali nisu precizno evidentirani ni na prostoru same Srbije, a kamoli van zemlje, ali kako dodaje, to ne znači da nisu činjeni napori, posebno ministarstava kojima bi to trebao da bude posao.
– U Kraljevini Srba Hrvata i Slovenaca u međuratnom periodu Ministarstvo vera je radilo na popisu svih stradalih, ali taj posao nikada nije priveden kraju. U komunističkoj Jugoslaviji akcenat je stavljen na spomenike i mesta stradanja partizanskih boraca i civila koji su stradali u zarobljeničkim logorima širom Evrope – ističe naš sagovornik.
Prema njegovim mišljenju, najgore stanje o evidenciji je u Albaniji, Severnoj Makedoniji, Bugarskoj, Rumuniji, Alžiru, Tunisu i drugim zemljama južne Evrope i Severne Afrike, gde su stradali i gde počivaju srpski vojnici i civili iz perioda od Balkanskih do Drugog svetskog rata.
– Svima je poznata golgota srpskih vojnika i civila u prelasku preko Albanije 1915. godine, ali gotovo da se ne sećam da je iko ikada od visokih zvaničnika položio venac tim nesrećnicima na nekom groblju u ovoj zemlji – navodi naš sagovornik i dodaje da tu u obzir treba uzeti i višedecenijske zategnute odnose sa Albanijom i nestanak srpske populacije iz te države.
Prof. dr Pavlović ukazuje da treba videti u kakvom su stanju i da li uopšte postoje vojna groblja u Skadru i okolini, Draču, Lješu, Valoni i drugim mestima današnje Albanije. Ističe da najviše mesta stradanja Srba kao zarobljenika i vojnika u Prvog i Drugom svetskom ratu ima na prostoru današnje Mađarske, ali njemu nije poznat njihov stepen očuvanosti.
– Najtragičnija sudbina vojnih memorijala po mom mišljenju je na prostoru današnje Severne Makedonije, gde su srpska vojnička groblja u jako lošem stanju, mnoga od njih su totalno zapuštena a neka više i ne postoje – kaže Pavlović.
Srpsko vojničko groblje u Bitolju je, kako naglašava, obnovljeno, ali je daleko po uređenosti u odnosu na francusko vojničko groblje. Naš sagovornik ističe i da iz oba rata na prostoru Austrije postoji više od 60 groblja i nekoliko logora u kojima počivaju naši ljudi, a ima i obeležja stradalih u oba rata, s prostora čitave Jugoslavije. Dodaje i da u Bugarskoj, posebno u Dobrudži, postoje svega tri obeležena mesta stradanja, iako je veliki broj naših vojnika i civila stradao na tom prostoru. Prema Pavlovićevim rečima i u Egiptu postoji više mesta i groblja gde počivaju stradali jugoslovenski vojnici iz Drugog svetskog rata.
Kosturnica u Barleti
– U Italiji postoji šezdesetak mesta gde počivaju jugoslovenski partizani iz Drugog svetskog rata. Tako u Barleti postoji groblje i spomen-kosturnica Jugoslovena iz Drugog svetskog rata, koje je otkrivena 1970. To mesto je u lošem stanju, jer ne znam ko je preuzeo brigu o održavanju posle razbijanja jugoslovenske države – kazao je on.
Dodaje i da vojna groblja i spomenici i drugi memorijali postoje još i u Nemačkoj, Norveškoj, Poljskoj, gde su relativno dobro očuvani. Naš sagovornik ističe i da su najočuvanija mesta stradanja kao što su vojna groblja, mauzoleji, kosturnice, spomenici na prostoru Grčke.
