U godini koju smo upravo ispratili obeležen je vek i po od prve Biblije na srpskom jeziku u prevodu Vuka Stefanovića Karadžića i Đure Daničića. U narodu koji odlazi u crkvu samo o Božiću i Uskrsu i naravno – kad je teško, jubilej je protekao gotovo nezapaženo.
Podjednako je interesantno kako su prvo Vuk, a kasnije njegov učenik i sledbenik Daničić prevodili Novi, odnosno Stari zavet, na kakve su sve muke i saplitanja nailazili i koliko im je decenija i godina trebalo dok konačno 1868, kad je Vukov pravopis zvanično prihvaćen i uveden u školski sistem, u Beogradu nije osvanulo celo Sveto pismo na ćiriličnom, a iste godine, u Pešti, i na latiničnom pismu.
Karadžićev rad na prevođenju započet je pola veka ranije. Još 1820. on je Ruskom biblijskom društvu ponudio prevod Novog zaveta, ali je ono odbačeno. Poliglota Atanasije Stojković dobio je zadatak da proveri Vukov rukopis u skladu s tadašnjim važećim srpskim pravopisom. Stojković se toliko kritički ostrvio na Vukov prevod da je primedbe imao za skoro svaku rečenicu.
Na kraju je Ruskom biblijskom društvu predložio da on uradi novi prevod. Novi zavet je preveo na slavjanoserbski jezik, koji se tada nazivao građanskim, jednu veštačku jezičku mešavinu koja nikada nije prihvaćena u narodu, pa otud ni ovaj prevod nije zaživeo. Nije ga prihvatila ni konzervativna srpska crkva iz razloga što nije rađen na crkvenom jeziku.
Ali, upornost Vuka Stefanovića Karadžića dovela je do toga da se 1847. ipak štampa njegov prevod Novog zaveta. Iako je stare spise prevodio sa nemačkog, a ne sa originalnog starogrčkog i mada je imao niz grešaka i propusta, taj prevod do današnjih dana ostao je najpoznatiji prevod Novog zaveta koji Srbi imaju.
Ali, skoro do kraja života Vuk je razapinjan zbog njega. Optuživali su ga da je izvršio svojevrsni atentat na sveto pravoslavlje jer je Novi zavet preveo na “jezik svinjara i govedara”, da je plaćeni agent Katoličke i Protestantske crkve. Nemilosrdnim kritičarima smetalo je sve, pa i to što je koristio nemački prevod Novog zaveta, odnosno reformatora i osnivača Pretestantske crkve Martina Lutera. Kako u svojoj knjizi “Sveto pismo u Srba” navodi dr teologije Branko Bjelajac, samo dve godine pre smrti u časopisu “Svetovid”, Vuka su napali da je od nemačkih luterana primio pare, da je štampao Novi zavet u Berlinu 1857, a da je u Beograd primerke doneo čovek “druge vere” – protestantski pastir.
Sve je, dakle, srpskim i pravoslavnim “čistuncima” bilo sporno iako je Sveto pismo jedno i važi za ceo hrišćanski svet, bio on pravoslavni, rimokatolički, protestantski ili neke druge priznate ili nepriznate hrišćanske crkve.
Nešto bolje prošao je Vukov sledbenik Đuro Daničić. Braneći svog učitelja od apsurdnih optužbi i posle kapitalnog Vukovog izdanja Novog zaveta iz 1847, Daničić se latio posla prevođenja Starog zaveta. Ni on nije prevodio sa izvornog pisma na kojem je sačinjen Stari zavet, već je, kao i Vuk, prvobitno koristio već postojeći nemački prevod hrišćanske svete knjige. U prvom izdanju iz 1850. objedinio je 52 priče iz Starog i Novog zaveta. Ova knjiga sa Daničićevim prevodom, čije štampanje je finansirao Karadžić, imala je više od 24 izdanja na ćirilici i latinici, od Beograda, Zagreba, Pančeva, Novog Sada.
Ispostavilo se da je Knjiga nad knjigama, sva sačinjena od epigrafa i teška za čitanje i kad je na narodnom jeziku, i među dominantno nepismenim Srbima 19. veka bila bestseler.
Bolje prečicom
Britansko biblijsko društvo nije prvobitno prihvatilo ponudu Daničićevog prevoda Davidovih psalama jer ih nije preveo s jevrejskog izvornika, već sa crkvenoslovenskog jezika. Prema jednoj verziji, biblijsko društvo nudilo mu je značajno veći honorar ako nauči jevrejski i prevede Stari zavet na srpski na osnovu izvornog jezika. Vuk je svom učeniku predlagao da ide prečicom, ali da ipak “malo nauči jevrejskog”. Daničić je za prvo prevođenje koristio rusko izdanje, a kasnije latinski prevod Starog zaveta.
Dva zaveta iste knjige
Sveto pismo – Biblija predstavlja naziv za objedinjeni Stari i Novi zavet.
U Starom zavetu ima 39, a u Novom 27 knjiga. Stari zavet je u originalu nastao na hebrejskom i aramejskom i govori o nastajanju sveta, o istoriji jevrejskog naroda, o Mojsiju i potopu, o prorocima. Novi je nastao na grčkom i bavi se periodom od pojave Isusa Hrista. Novi zavet ima četiri vrste religijskih tekstova – četiri jevanđelja, jednu ranu crkvenu istoriju, 21 poslanicu i jednu Apokalipsu. Hrišćani veruju da Isusovo učenje izloženo u Novom zavetu predstavlja ispunjenje Starog zaveta.
Autori biblijskih knjiga ne postoje, nego mnogobrojni njihovi prepisi, tzv. tekstualni svedoci. U periodu od hiljadu i po godina, u kom je nastajalo Sveto pismo, bilo je više od četrdeset zapisivača. Oni su bilii različitog obrazovnog nivoa, tradicije i kulture. Biblijska nauka nastoji da priredi što pouzdaniji biblijski tekst, tzv. kritičko izdanje Biblije.
