Tek kad se zakorači sedam metara ispod zemlje, u podzemnu crkvu Hrama Svetog Save spozna se sva monumentalnost građevine koja je započeta još pre 125 godina u spomen na prvog srpskog prosvetitelja. Prema najavama, čitav hram bi trebalo da bude završen do oktobra ove godine.
Radovi na utrašnjosti hrama su u završnoj fazi zbog čega je “nadzemni” deo zatvoren za javnost.
Međutim, i pored toga, već tri godine zaredom vernici, ali i turisti iz celog sveta ne prestaju da se dive onom završenom delu hrama crkvi ispod crkve!
– Crkva je posvećena velikomučeniku Lazaru i svim srpskim mučenicima. Zamišljena je kao spoj jevanđeljske i srpske nacionalne istorije koja je neodvojiva od crkvene istorije. To jedinstvo se ogleda pre svega u živopisu koji je kompletno rad domaćih ikonopisaca – priča protođakon Mladen Kovačević dok nas vodi u razgledanje crkve ispod crkve koja se prostire na 1.700 kvadrata i može da primi 2.000 vernika.
Objašnjava da su sve kompozicije na svodu posvećene jevanđelistima i biblijskoj istoriji, a da su na zidovima predstavljeni srpskih sveci, ali i ključni detalji iz srpske istorije.
– U centralnom delu crkve izobraženi su jevanđelisti i onda u krakovima krsta su postavljene različite kompozicije iz njihovih svedočenja, odnosno jevanđeljskih priča karakterističnih za pojedine jevanđeliste – otrkiva naš sagovornik.
Na zidovima ove crkve živopisani su svi srpski arhijereji na čelu sa Svetim Savom, a protođakon posebnu pažnju poklanja na dve freske na kojima se vide manastiri Žiča i Studenica.
– To su dva stuba na kojima počiva srpska srednjovekovna crkva i država. Studenicu nazivaju i majkom majkom srpskih crkava, a na ovom životopisu je prikazano kako ispred ove svetinje Sveti Sava miri svoju braću, a zatim i prenos moštiju Svetog Simeona Mirotočivog u njegovu zadužbinu. S druge strane je manastir Žiča kao mesto katedre prvog srpskog arhiepiskopa jer kad je dobio samostalnu srpsku crkvu, Sveti Sava je tu bio smešten – priča protođakon Mladen Kovačević i nastavlja da je među najinteresantnijim kompozicijama koje se mogu videtu u crkvi Svetog Lazara – Sabor svih srpskih svetitelja na kojoj su i knez Lazar i Sveti Sava.
– Na taj način je iskazano jedinstvo svetovne i duhovne vlasti jer je s jedne strane Sveti Sava, utemeljitelj samostalne srpske crkve, a s druge strane knez Lazar kao ostvarenje ideala svetovnog vladara. Ova kompozicija je na neki način simbolična simfonija svetovne i duhovne vlasti – poručuje protođakon Kovačević.
Novomučenici
Na zidovima crkve Svetog Lazara prikazani su novi srpski mučenici, kanonizovani u novije vreme: Prebilovački i Jasenovački. Jasenovački mučenici predstavljeni su kroz nekoliko kompozicija na kojima je prikazan i starac Vukašin koji je ubijen 1942. godine u koncentracionom logoru Jasenovac tako što prethodno iskasapljen jer je potpuno mirno čekao da dođe na njega red da ga prekolju. Dželat mu je zbog te smirenosti rezao deo po deo tela, a kada je zapretio da će ovom starcu izvaditi srce, mirno mu je odgovorio: “Radi ti, dijete, svoj posao!”
Metro pokvario planove
Kripta Hrama Svetog Save prvobitno je trebalo da se nalazi 14 metara duboko u zemlji. Međutim, zbog urbanističkih planova Beograda koji u ovom delu grada predviđaju izgradnju podzemnog metroa, moralo je da se delimično odustane od te ideje, tako da je kripta iskopana na sedam metara dubine. Iskopano je čak 15.000 kubika zemlje.
Stara kripta
Prvobitno je ispod Hrama svetog Save trebalo da se nalazi mnogo manja kripta sa jedinom namenom da u budućnosti bude mesto gde bi se sahranjivali srpski patrijarsi.
Međutim, taj plan je promenjen kako zbog izmena u projektu i tehnologiji radova, tako i zbog teološkog sadržaja koji ovaj prostor sobom nosi.
– Ipak, stara kripta je ostala i nalazi se iza oltarskog dela i crkve Svetog Lazara – kaže protođakon Kovačević i dodaje da kripta, uz osnovnu ulogu bogosluženja, predstavlja i prostor u kome je moguće održavati koncerte, tribine ili likovne večeri.
