Kroz celu srpsku istoriju Crkva je imala ključnu ulogu posebno u onim najtežim vremenima koja su obeležili ratovi i stradanja. Otuda sagovornici “Vesti” ističu da je svaki od 45 dosadašnjih patrijarha dao svoj doprinos ne samo u razvoju Crkve već i objedinjavanju i očuvanju naroda.
– Svaki srpski patrijarh je nosio teško breme velikih iskušenja i stradanja, ratnih strahota i progona sa vekovnih ognjišta. Retko koji nisu. I svima je zajedničko što su svi bili veliki borci i stradalnici za svoj narod. Bili su prvi po časti, ali istovremeno i po žrtvi i služenju svome rodu, shodno jevanđelskoj reči: “Ko hoće da bude prvi među vama, neka vam bude svima sluga.”
Lekari duša i tela
Svi odreda, svaki na svoj način i u svome vremenu, postali su ponos i ukras naše crkve, ukazuje naš sagovornik.
– Oni su temelj i stubovi na kojima živi i počiva naša crkva jer su duhovno bdeli nad svojim narodom, vodili ga i sačuvali kroz najteža iskušenja vekovnog turskog ropstva, bili učitelji i prosvetitelji, uzori svome narodu kako se čuva vera i obraz. Išli su ispred svog naroda često sa krstom, perom i mačem, bili stradalnici i mučenici za veru. Duhovno su podizali svoj narod, krepili veru, podizali nadu, hrabrili narod da istraje i pretraje. Po ugledu na Svetoga Savu, prvog srpskog poglavara i arhiepiskopa Srpske crkve, tvorca naše crkvene samostalnosti, podizali su crkve i zadužbine, škole i bolnice po manastirima. Idući Hristovom stazom bili su lekari duša i tela svoga naroda – kaže protođakon dr Ljubomir Ranković, urednik “Glasa Crkve”.
Jedan od njih je Sveti Jefrem, patrijarh koji je bio na čelu crkve u vreme kneza Lazara i Kosovske bitke 1375-1379 i 1389-1390. godine.
– Bio je to čovek svetog života i pouzdan duhovni oslonac knezu Lazaru, a potom i kneginji Milici posle kosovskog sloma i dolaska Turaka. Posle njega, u velikane spada sveti patrijarh Makarije Sokolović, koji je obnovio Srpsku patrijaršiju. U njegovo vreme Srpska crkva obuhvatala je pod svoju jurisdikciju sve krajeve u kojima su Srbi živeli. Obnovio je i podigao mnoštvo crkava i manastira, oživeo veru i nadu u narodu.
Spas od istrebljenja
Dr Ranković u poglavare SPC vredne izdvajanja ubraja i Arsenija Čarnojevića (1674- 1706).
– On je seobom 1690. spasao svoj narod od duhovnog i fizičkog istrebljenja. Izveo ga na prostore preko Save i Dunava, integrisao ga u evropske prostore, sačuvavši nacionalni i duhovni identitet. Zahvaljujući tome Srpsko vojvodstvo je danas u sastavu srpske države. Veliku ulogu je imao i patrijarh Dimitrije, prvi poglavar obnovljene srpske Patrijaršije u Kraljevini Jugoslaviji. Velikim duhovnim i moralnim autoritetom prisajedinio je sve pokrajinske eparhije u krilo Srpske pravoslavne crkve. To je izveo na hrišćanski mudar način, bez trzavica i tenzija u crkvenom životu – navodi dr Ranković.
Teolog i veroučitelj, Hadži Marko Vujičić ističe da je svim srpskim patrijarsima, od perioda turskog ropstva do danas bio zajednički jedan cilj.
– To je sudbonosna borba za “živu Crkvu”, odnosno narod na Kosovu i Metohiji, Severnoj Makedoniji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i svuda gde srpski narod strada i biva ugnjetavan.
Od patrijarha srpskog Joanikija do patrijarha srpskog Irineja, oduvek je bilo teško vreme, jer trebalo je sačuvati državu, crkvu, veru, jezik i kulturu od silnih napada spoljašnjih i unutrašnjih neprijatelja. Crkva je sačuvala duhovni identitet srpskog naroda i pod Turcima, Austrijancima – kaže Vujičić i ističe da se to najbolje videlo iz životopisa patrijarha Pavla.
Mučeni i ubijani
Mnogo je srpskih patrijarha stradalo zarad vere i naroda. Dr Ranković ističe samo neke od njih:
– Patrijarh Varnava Rosić (1930-1937) je bio patrijarh vitez u svakom pogledu. Hrabro se usprotivio potpisivanju Konkordata između Kraljevine Jugoslavije i Vatikana, koji je nedopustivo favorizovao rimokatoličku crkvu u odnosu na sve druge verske zajednice u državi. Upokojio se pod vrlo misterioznim okolnostima u zenitu svoga patrijarhovanja. Otrovan je u jeku konkordatske borbe.
Njegov naslednik patrijarh Gavrilo Dožić (1938-1950), bio je patrijarh mučenik u pravom smislu reči. Ceo Prvi svetski rat proveo je u nemačkom logoru. Na početku Drugog svetskog rata konfiniran je od Nemaca, najpre u manastire Rakovicu i Vojlovicu, a potom sa vladikom Nikolajem Velimirovićem sproveden u zloglasni nacistički logor Dahau u Nemačku. Bio je jedini poglavar crkve u Evropi i svetu koji je rat proveo kao rob. Vrativši se u zemlju posle rata, konsolidovao je crkveni život i udahnuo novu snagu verujućem narodu u doba bogobornog ateizma.
Nasledio ga je patrijarh Vikentije Prodanov (1950-1958) koji se snažno usprotivio priznavanju raskolničke crkvene jerarhije u Makedoniji koju je podržavao komunistički režim. Otrovan je od bezbožne i anticrkvene jugoslovenske vlasti.
Trnovit i mučenički put bio je i njegovog naslednika, patrijarha Germana Đorića (1958-1990). Zahvaljujući Bogu i patrijarhovoj urođenoj mudrosti i bogatom životnom iskustvu izbegao je tragičnu sudbinu svojih prethodnika. Upravljao je crkvom 32 godine. Energično se usprotivio da Sveti arhijerejski sabor podrži predlog Nobelovog komiteta da se Josipu Brozu dodeli Nobelova nagrada. Čudom Božjim izbegao je surovu odmazdu režima. Spada u red velikih prvojerarha naše crkve i celog pravoslavnog sveta.
Svetac koji je hodao
– Patrijarh srpski Pavle, svetac koji hoda, kako su ga zvali, bio je na čelu SPC u najteže moguće vreme za srpski narod, jer dolazi vreme raspada SFRJ, pad Republike Srpske Krajine, NATO bombardovanje SR Jugoslavije i dolazak velikog broja raseljenih lica i izbeglica na koje treba dodati i sankcije međunarodne zajednice… Usled ovako teških prilika i okolnosti patrijarh srpski Pavle uspeo je da organizuje duhovni život, otpočne slobodnu gradnju hramova, obnovi zabranjene litije i vrati versku nastavu u školski sistem Srbije… Patrijarh srpski Irinej kao svoj prvi zadatak posvetio je očuvanju Kosova i Metohije, ali i završetku Hrama Svetog Save na Vračaru – naglašava Hadži Marko Vujičić.
