Osim Minhenskog (Srpskog) psaltira mnogi biseri srpske kulturne baštine danas se mogu videti u inostranim bibliotekama ili arhivima.
Dr Zoran Ranković, dekan i redovni profesor Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, kaže da Srpski psaltir nije i jedina dragocenost koja krasi evropske muzeje i biblioteke.
– Vukanovo jevanđelje, koje je daleko skromnije ukrašeno nego Miroslavljevo jevanđelje, jedno je od najstarijih i najvažnijih spomenika srpskog jezika, jedini raški spomenik iz tog vremena. Ono se čuvalo na Svetoj Gori, u karejskoj ćeliji Svetoga Save. Odatle ga je u Rusiju odneo Porfirije Uspenski i ono se i danas nalazi u Sankt Peterburgu u Nacionalnoj biblioteci. Nikoljsko jevanđelje iz 14. stoleća važan je spomenik srpske srednjovekovne pismenosti i kulture. Odneto je 1854. iz manastirske riznice i do Prvog svetskog rata bilo je deo zbirke Narodne biblioteke kada mu se, tokom evakuacije, gubi trag. Našao se u zbirci koju je ser Čester Biti darovao Narodnoj biblioteci u Dablinu.
Dr Ranković predočava i sudbinu Radoslavljevog jevanđelja sa prefinjenim minijaturama jevanđelista koje predstavlja deo, 12 listova, monumentalnog četvorojevanđelja koje je inok iz Dalše ispisao 1428/1429. godine.
– Smatra se da je bilo deo hilandarske zbirke. Iz manastira Svetog Pavla odneo ga je Porfirije Uspenski u Sankt Peterburg, gde se i danas nalazi, u zbirci Nacionalne biblioteke. Značajna je i stara štampana srpska knjiga. Najobimnija i najskuplja knjiga koja je izašla iz štamparije Vukovića u Veneciji svakako je Praznični minej, ili kako se često naziva – Sabornik Božidara Vukovića. Jedan bogato ilustrovani primerak ove retke knjige, štampane na pergamentu, dospeo je u kolekciju knjiga Kazanskog sabora koji je ranije postojao kao Muzej religije i ateizma u Sankt Peterburgu – navodi dr Zoran Ranković.
Istrgnuta stranica
Srbija se ponosi draguljem nad draguljima – Miroslavljevim jevanđeljem. Međutim, ova knjiga nije potpuna zato što je iz nje istrgnuta jedna stranica koja je danas u Rusiji.
– Pretpostavlja se da je Miroslavljevo jevanđelje prvih godina posle njegovog nastanka služilo kao bogoslužbena knjiga u manastiru Svetog Petra i Pavla u Bijelom Polju. Već 1198. godine iz njega je služena liturgija na osvećenju manastira Hilandara, koji su te godine Sveti Sava i njegov otac Simeon obnavljali. U Hilandaru je bila u bogoslužbenoj upotrebi sve do sredine 19. stoleća, kada je preneta u manastirsku biblioteku. Kada je 1845/46. godine manastir posetila ruska duhovna misija na čelu sa arhimandritom Porfirijem Uspenskim, on je, fasciniran izgledom Miroslavljevog jevanđelja isekao 166. list i odneo ga sa sobom. Taj list se od 1846. do 1883. godine nalazio u Kijevu, a zatim je prenesen u Imperatorsku javnu biblioteku, danas Rusku nacionalnu biblioteku u Sankt Peterburgu – objašnjava dr Ranković.
