Fototipsko izdanje Minhenskog (Srpskog) psaltira, najraskošnije naslikane srpske srednjovekovne knjige iz 14. veka, jednog od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih rukopisa, svečano je predstavljeno tokom nedavnog Beogradskog sajma knjiga na štandu Srpske pravoslavne crkve.
Njegova svetost patrijarh srpski Porfirije je u uvodnoj besedi rekao da kao i mnoge druge vredne knjige i ovaj Psaltir ima veoma burnu istoriju, jer je krajem 17. veka spletom raznih okolnosti ovaj “neprocenjive vrednosti umetnički spomenik dobio svoj novi dom u Nemačkoj, gde se i dan-danas čuva u Minhenskoj državnoj biblioteci”.
– Nažalost, jedino fototipsko izdanje koje smo mi imali u Srbiji izgorelo je u Narodnoj biblioteci za vreme bombardovanja Beograda u Drugom svetskom ratu – kazao je patrijarh.
Fototipsko izdanje Minhenskog psaltira otvorilo je bolno pitanje o kulturnom blagu ne samo SPC, već i Srbije koje se na razne načine našlo širom planete.
U temi broja, “Vesti” su istraživale na koje sve načine je srpska kulturna baština odnošena iz otadžbine i šta se sve i dalje nalazi širom sveta.
Dr Zoran Ranković, dekan i redovni profesor Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, jedan je od vodećih crkvenih stručnjaka iz ove oblasti. Svojevremeno je učestvovao u projektu Biblioteke Srpske patrijaršije “Istraživanje i prikupljanje srpskih rukopisa u inostranim bibliotekama, manastirima i zbirkama”. Ipak, dr Ranković kaže da ne postoji jedinstven registar koliko se tačno srpskih srednjovekovnih rukopisnih knjiga nalazi širom sveta.
– Nažalost, mi nemamo Nešnel heritidž kao Englezi, niti Centar nacionalne slave kao Rusi koji brinu o nacionalnom kulturnom nasleđu gde god da se ono nalazi. Kolebanja u broju uslovljena su time što su mnoge od tih rukopisnih knjiga podeljene na delove i odlomke – uglavnom od strane kolekcionara tokom poslednja dva stoleća – i do danas nije ustanovljeno koji delovi su pripadali jednom rukopisu. Može se pretpostaviti da se ukupan broj srpskih srednjovekovnih rukopisnih knjiga – srbulja – ispisanih od 12. do kraja 17. stoleća, koje se nalaze u inostranim zbirkama, kreće do 5.000, a možda i nešto više od 5.000. Možda i nije toliki problem što su srpske rukopisne knjige rasute po svetu sve dok ih neko čuva, brine o njima i dopušta pristup njima radi naučne obrade. Nevolja bi bila ako zaboravimo na njihovo postojanje – poentira dekan Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta.
I dr Jasmina Ćirić, docent Filološko-umetničkog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu, iznosi procenu da je iz Srbije, na raznorazne načine i u više vekova, opljačkano oko 5.000 rukopisa srpske redakcije koji se danas nalaze u kolekcijama poznatih muzeja ili su arhivirane.
– Srpski rukopisi kao i relikvije najpre su premeštani prilikom velikih seoba Srba. Deo dragocenosti narod je nosio za sobom, a određene relikvije su nažalost prepuštane na milost osvajačima. Posebno je zanimljiv momenat da će početkom 18. veka postati pomodno formiranje tzv. kabineta retkosti, što su zapravo preteče današnjih muzeja, tako da se širom Evrope pojavljuju trgovci antikvitetima među kojima su posebno na ceni bili rukopisi i relikvije, predmeti od plemenitih metala – ističe dr Ćirić.
Odnet iz manastira
Dr Zoran Ranković objašnjava da podatke o tome kako je Psaltir dospeo u Bavarsku državnu biblioteku u Minhenu donose dva zapisa na latinskom – na prvoj strani rukopisa.
– Iz njih se doznaje da ga je jedan pukovnik nemačke vojske, koji se u Sremu našao 1688. posle razbijanja turske opsade Beča, primetio i nesumnjivo zadivljen lepotom njegovog slikanog ukrasa oteo iz manastira Pribina glava. Knjigu je poklonio manastiru Gotescel u Bavarskoj, odakle Psaltir prelazi u Regenzburg, u manastir Svetog Emerama, a 1810. u Kraljevsku bavarsku biblioteku u Minhenu.
