Mesec avgust je već četvrt veka otvorena rana za više od 200.000 Srba koji su 1995. proterani iz Hrvatske vojnom akcijom Oluja. Svakog leta bude se bolne uspomene na strahotu napuštanja rodnih kuća, gubitka najbližih i nepreglednih kolona koje u mučnoj tišini ostavljaju svoja ognjišta.
Pukovnik Dr Kosta Novaković u svojim knjigama govori o višedecenijskom problemu odnosa Srba i Hrvata, ali i položaju Srba u Hrvatskoj.
Ističe da je 4. avgust jedan od najtežih, najtužnijih i najtragičnijih dana srpskog naroda koji je živeo na prostoru Hrvatske gotovo isto koliko i hrvatski.
– Još teža osećanja ostavlja veličanje navodno najveće hrvatske pobede, organizovanje slavlja i radovanja, sve povodom proterivanja četvrtine svog stanovništva srpske nacionalnosti. Mi Srbi iz Srpske Krajine, Hrvatske, Dalmacije, Slavonije i Baranje tugujemo i organizujemo pomene svojim najbliskijima, rođacima i prijateljima, nastradalim, nedužno ubijenim u građanskom ratu u Hrvatskoj, kao i u prethodnim ratovima.
Agresija koja traje
Kakve su posledice “Bljeska” i “Oluje” danas?
– Gotovo katastrofalne za srpski narod u Hrvatskoj. Napad na Zapadnu Slavoniju izvršena 1. maja 1995. samo je uvod u kasniju agresiju. Izvedena je na zaštićeno područje Ujedinjenih nacija UNPA zonu Zapad, na razoružane Srbe na tom prostoru, koji jedini nakon više hrvatskih napada, nisu preuzeli oružje iz magacina pod kontrolom Mirovnih snaga, jer su imali ponovljene garancije od istih, kako će u slučaju hrvatskog napada biti zaštićeni. Posledice su poznate. Proterano je oko 15.000 srpskog stanovništva, ubijeno je i nestalo 287 ljudi. Imovina je opljačkana i devastirana.
Opšta hrvatska agresija na na jugozapadne delove Srpske Krajine od 4. avgusta 1995.pripremana je dugo vremena. Hrvatska je obezbedila višestruku premoć u ljudstvu i ratnoj tehnici, obezbedila je saveznika iz muslimansko-hrvatske federacije (armija bosanskih Muslimana i vojska Hrvatskog veća odbrane iz Hrvatske zajednice Herceg Bosna), pomoć NATO i MPRI – agencije penzionisanih generala SAD, pa čak Mirovnih snaga UN. Na jednog srpskog stanovnika napadao je u proseku jedan hrvatski vojnik.
“Oluja” je, ističete, višedimenzionalni pojam.
– U najkraćem, to je kodni naziv za vojno-redarstvenu akciju, odnosno agresiju Republike Hrvatske na Republiku Srpsku Krajinu. U suštini “Oluja” je i dugoročan proces. To je: agresija na RSK, na Srbe iz Krajine koji su do Ustava RH od 22. decembra 1990. bili konstitutivni narod, zajedno sa Hrvatima; to je agresija na zaštićeno područje UN – Vensov plan po Rezoluciji SB UN 743 od 21. februara 1992; to je proterivanje oko 230.000 Srba iz zapadnih delova RSK, što je najveći progon i pogrom stanovništva u Evropi od završetka Drugog svetskog rata; to je ubistvo 1.872 preostalih Srba u RSK koje je dr Franjo Tuđman, hrvatski predsednik pozivao da ostanu kod svojih kuća, jer im je tobože, kako se izrazio u Brionskim transkriptima, garantovao sigurnost; to je uništavanje celokupne pokretne i nepokretne imovine Srba Krajišnika, uz naglašeno namerno paljenje i rušenje kuća. “Oluja” je proces koji i dalje traje, Srba je sve manje u Hrvatskoj, a pored obnove, devastacija se i dalje nastavlja. Poseban je pritisak na stalno zastrašivanje, optuživanje i hapšenje muškaraca bivših pripadnika JNA i Srpske vojske Krajine i milicije, za koje je najvažniji argumenat da su bili tamo ili da su rođeni tamo, sve ostalo je irelevantno. Godišnje se uhapsi ili optuži po nekoliko Srba iz Srpske Krajine i Hrvatske.
Neophodan kompromis
Kako tumačite odnos Hrvatske prema tim događajima?
– U Hrvatskoj se ponavlja iz dana u dan, gotovo iz sata u sat da je to bio domovinski, pravedan, nenapadački, odbrambeni i slično, samo ne i građanski rat. Ideologija domovinskog rata i kult branitelja su utkani u istorijsku matricu nove Hrvatske. To je hrvatska zvanična verzija raspada nove Jugoslavije, po kojoj oružani sukobi nisu kvalifikovani kao građanski rat i sukob JNA sa secesionistima, već kao srpska agresija na nezavisnu Hrvatsku, što je istorijski falsifikat jer u tom trenutku nije bilo Srbije ni nezavisne Hrvatske u međunarodnom poretku i međunarodnoj zajednici. Srbi su označeni kao hegemonistički tlačitelji u SFR Jugoslaviji i kao takvi oni pretenduju na delove hrvatske teritorije, te su i neprijatelji hrvatske nezavisnosti. Rat u Hrvatskoj 1991-1995. godine je isključivo građanski rat u svim fazama i po svim elementima, teorije i prakse. Hrvatski politički i naučni krugovi na sve načine pokušavaju da izbegnu postojanje građanskog rata. U tom smislu parlament Hrvatske (Sabor) usvojio je dve deklaracije – Deklaracija o domovinskom odbrambenom ratu (2000) i Deklaracija o “Oluji” (2006). Prema prvoj deklaraciji Hrvati nisu odgovorni ni onda kada su činili zločine, a prema Deklaraciji o “Oluji”, ista je organizovana zbog oslobađanja, odnosno reintegracije okupiranog područja u celinu Hrvatske i zbog oslobađanja delova susedne Bosne i Hercegovine.
Kako vi doživljavate trenutne odnose između Srbije i Hrvatske? Da li vidite šansu da ikada postanu bolji?
– Položaj Srba u Hrvatskoj je sve teži. Sve ih je manje. Uglavnom su to ljudi starijeg životnog doba. Ako i ima mlađih ljudi, nemaju zaposlenja, posebno im nisu dostupni poslovi u državnoj upravi i državnim preduzećima. Ne mogu da koriste svoj srpski jezik i ćirilično pismo, uz niz drugih ograničenja. Postoje srpske sredine koje još nemaju vodu, struju i prilazne puteve do svojih kuća. Možemo konstatovati da odnosi između Srbije i Hrvatske nisu dobri. Po pravilu, pogoršanje odnosa se dešava oko i u toku hrvatske proslave “Oluje”. Ustaljena je praksa da su Srbi i Srbija krivi za sve što nije dobro u Hrvatskoj. Činjenica je da su loši odnosi između Srbije i Hrvatske, konkretno između Srba i Hrvata veoma štetni za obe zemlje i oba naroda. Nema bliskijih naroda u Evropi od Srba i Hrvata. Naše veze su višestruko utemeljene – vekovni život na istom prostoru, višestruke rodbinske veze, zajedničko srpsko-hrvatsko potomstvo, jezičke, kulturološke, psihološke osobine, praktično sve osim religije, ali to nekad nije bio preveliki problem, o čemu najbolje svedoče brojni Srbi katolici. Ne zagovaram nikakvo bratstvo, ali smatram da Srbi i Hrvati moraju naći način da žive ako ne zajedno, onda jedni pored drugih, u potpunoj toleranciji i uvažavanju. Bez tog će se u nekoj daljoj istoriji međusobno uništiti. Osnovni problem na prostoru bivše Jugoslavije i šire na Zapadnom Balkanu je upravo problem srpsko-hrvatskih odnosa. Međunacionalni i verski problemi na ovom prostoru imali su i imaće dugoročni primat nad ekonomskim problemima.
Akademici, sveštenici, generali…
Šta možete reći čitaocima “Vesti” o svojoj novoj knjizi “Srbi u Dalmaciji i primorju” ?
-Monografija Srbi u Dalmaciji i primorju, na oko 600 stranica teksta, govori o Srbima u severnoj, srednjoj i južnoj Dalmaciji i Boki Kotorskoj, nastanjenim na ovim prostorima početkom 9. veka i o Srbima koji nastanjuju Trst početkom 18. veka, što je potvrđeno svedočenjima i dokumentima inostranih i srpskih istoričara. Uz korišćenje relevantnih istorijskih pokazatelja, arhivskih i drugih dokumenata i obimne literature, dat je osvrt na geografske, demografske, verske, prosvetne, kulturne, političke i druge činjenice o Srbima u Dalmaciji i Primorju. U knjizi su predstavljene 242 poznate ličnosti srpske nacionalnosti iz Dalmacije, Boke, severnog primorja i Trsta, koji su na ovim prostorima ostavili značajan trag u svim oblastima života i rada. Uz biografije ličnosti date su i njihove fotografije, a odgovarajuće delove teksta propratilo je još šezdesetak geografskih mapa, fotografija i tabela.
Zašto je potrebno da se pišu monografije koje se bave prikupljanjem građe o Srbima u Hrvatskoj?
– Pre svega, važno je da se na osnovu prikupljene građe, dokumenata i literature objedine i sistematizuju pokazatelji o Srbima u Dalmaciji i primorju u jednu kompaktnu celinu. Posebno je važno da se ukaže na veliki doprinos Srba u dugogodišnjem bliskom suživotu Srba i Hrvata na istočnoj obali Jadranskom mora i šire u Hrvatskoj, Dalmaciji, Slavoniji, Baranji i Vojnoj, kasnije Srpskoj Krajini. U vreme izraženog procesa asimilacije preostalog srpskog stanovništva u Dalmaciji i primorju, važno je da se naznače da su pojedini velikani iz srpskog korpusa stanovništva opstajali i u još težim uslovima. Za divljenje i ponos su, među ostalim – akademici Lujo Adamović, Matija Ban i Valtazar Bogišić, naučnik Ruđer Bošković, slikari Vlaho Bukovac i Marko Murat, Medo Pucić, generali Marko Vojinović i Matija Zmajević, episkopi Ban Mitrofan, Joanikije Lipovac, biskupi Mato Vodipić, Andrija Zmajević, biskup Bogdan Leopold Mandič, katolički svetac, prota Sava Nakićenović, katolički sveštenik dum Ivan Stojkanović, književnik Ivan Gundulić, slikari Ignjat i Cvijeto Job, Stefan Mitrov Ljubiša i Đorđe Vojnović, predsednici dalmatinskog sabora u Zadru, Lujo Bakotić, pisac knjige Srbi u Dalmaciji (od pada Mletačke republike do ujedinjenja), gde navodi da je pri kraju vremena na koje se odnosi knjiga (1918. godina) u Dalmaciji živelo 600.000 stanovnika, od tog broja bilo je 120.000 Srba pravoslavne vere i otprilike 20.000 do 25.000 Srba katoličke vere. Pored ostalih, čuveni košarkaš Dražen Petrović je rođen u Šibeniku od oca Jovana, Srbina i majke Biserke, Hrvatice.
Čak i Hag priznao istinu
– Međunarodni sud pravde u Hagu, u presudi iz 2015. po tužbi Hrvatske i protivtužbi Srbije, odbacuje optužbe o genocidu, ali naglašava da je “Oluja”, pored reintegracije područja u ustavni poredak Hrvatske i etničko čišćenje većine Srba iz Hrvatske, koje u objektivnom smislu ulazi u sferu genocida. U drugostepenoj presudi Međunarodnog suda za ratne zločine na prostoru bivše Jugoslavije protiv političkih i vojnih predstavnika Hrvatske Zajednice Herceg Bosne, ističe se da su učestvovali u zajedničkom zločinačkom poduhvatu sa dr Franjom Tuđmanom, predsednikom Republike Hrvatske, Gojkom Šuškom, ministrom odbrane Hrvatske, generalom Jankom Bobetkom, načelnikom Glavnog stožera Hrvatske vojske i drugima, i naglašava da je Hrvatska izvršila agresiju na drugu državu (Bosnu i Hercegovinu) – ističe dr Novaković.
Očuvanje identiteta
Isticali ste da je važno da Srbi u Hrvatskoj očuvaju srpski jezik i pismo. Koliko je to značajno za očuvanje identiteta?
– Jezik je za svaki narod jedan od najbitnijih elemenata nacije. On je sredstvo komunikacije unutar nacije, potvrđivanja, povezivanja i življenja u zajednici. Jezik je simbol zaštite zajedništva u naciji i važan činilac u osećanjima ljudi koji isto govore. To je i veza koja ujedinjuje članove grupe, zajednice i nacije. Jezik Srba iz Krajine je srpski jezik ijekavskog izgovora. Pismo, u našem slučaju ćirilično, samo potvrđuje jezičke vrednosti.
Pored srpskog jezika i ćiriličnog pisma, bitni elementi za očuvanje srpskog identiteta na prostorima bivše Hrvatske su nacionalna kultura, nacionalni duh, zajednička sudbina i interesi, nacionalna istorija i posebno nacionalna svest, koja je najjače sredstvo integracije i homogenizacije nacije, pa time i Srba iz Dalmacije i primorja.
