Gospodo iz “Stava” manite se ćorava posla sa srpsim mitovima – otvorite oči za srpsku stvarnost.
– Pod zastavu sa ljiljanima (a zapravo polumesecom) pozvan još jedan Šmit, ovoga puta iz sveta nauke. Reč je o poznatom istoričaru, Švajcarcu Oliveru Jensu Šmitu (1973), profesoru istorije Jugoistočne Evrope na Univerzitetu u Minhenu Sarajevski nedeljnik “Stav” u tekstu “Dekonstrukcija mitova srpske historije: Srbi nisu branili kršćansku Evropu, pomagali su Osmanlijama u osvajanju Balkana”, selektivno se prepričava Šmitova studija, s osnovnom namerom da se pokaže kako je predstava Srba kao boraca protiv Osmanlija lažna i da su oni bili njihovi glavni pomagači u slamanju otpora hrišćanskih vladara
– Šmit zaključuje da nijedna druga politička elita na Balkanu nije bila tako tijesno isprepletena s osmanskom elitom, bile su povezane dinastičkim brakovima, međusobnim intervencijama i sudjelovanjem u ‘unutarnjoj politici’ svojih kolega. U srpsko-osmanskim odnosima Osmanlije su uglavnom ostale jača strana, što je odredilo i politički okvir. Ali, i sultanov dvor je bio itekako svjestan potencijala i opasnosti od srpske elite na Balkanu… Pritom su čak i srpske elite bile svjesne da lojalnost Osmanlijama nije dugoročna garancija za njihov politički opstanak
– Preduslov za ovakvo ponašanje i ulaženje u razne kombinacije i aranžmane, uključujući bračne, odnosno porodične, sa Osmanlijama bilo je postojanje tih “srpskih elita”. Ah, te “srpske elite”! U svim vremenima teško podnošljive. Da li su u okruženju još neke tada bile relevantne za osvajača? Možda bošnjačke?
Izgleda da se u nekim bošnjačkim sredinama učinak tzv. visokog predstavnika, Nemca Kristijana Šmita, u osujećivanju srpskih nepočinstava ne smatra dovoljnim, pa je pod zastavu sa ljiljanima (a zapravo polumesecom) pozvan još jedan Šmit, ovoga puta iz sveta nauke.
Reč je o poznatom istoričaru, Švajcarcu Oliveru Jensu Šmitu (1973), profesoru istorije Jugoistočne Evrope na Univerzitetu u Minhenu.
Šmit je izuzetno plodan autor. Objavio je nekoliko desetina knjiga, a posebno se intenzivno bavi prošlošću Rumuna i Albanaca, kao i sudbinom Osmanskog carstva na Balkanu. Pažnju ambicioznog sarajevskog časopisa “Stav” (19.08.2024) privukla je njegova studija o tome da su srpski vladari i velmože tokom nastupanja Osmanskog carstva ka zapadu bili najpouzdaniji sultanovi vazalski saveznici, a nikako borci protiv azijatske najezde i branitelji hrišćanske Evrope, kako se u srpskoj mitologizovanoj istoriografiji prikazuje.
Pod naslovom “Sa Turcima su se borili, protiv svoje volje, ali drugačije nije moglo”, Šmit je objavio opsežan rad u čuvenom nemačkom “Časopisu za Balkanologiju”. Ova studija je još početkom 2023. godine privukla pažnju albanskih medija (Koha, novinar Enver Robeli), a sada joj je “Stav” posvetio značajan prostor. U preglednom tekstu “Dekonstrukcija mitova srpske historije: Srbi nisu branili kršćansku Evropu, pomagali su Osmanlijama u osvajanju Balkana”, selektivno se prepričava Šmitova studija, s osnovnom namerom da se pokaže kako je predstava Srba kao boraca protiv Osmanlija lažna i da su oni bili njihovi glavni pomagači u slamanju otpora hrišćanskih vladara.
Čemu danas takvo “raskrinkavanje” navodnih mitologema srpskog (pseudo)istorijskog narativa treba da posluži i kakvu korist može da donese onim susedima koji se u tu rabotu nesamostalno upuštaju, uz primenu normalne i neopterećene logike zaključivanja nije lako dokučiti. No, ako se sagleda u koordinatama opšteg, stalnog i opsesivnog antisrpskog delovanja, gotovo da bismo morali biti iznenađeni da i trudoljubivi profesor i pasionirani “demistifikator” Šmit nije prizvan u pomoć.
Šta nam on to novo otkriva?
Gotovo ništa. Sve što navodi, pretežno na osnovu istraživanja u italijanskim arhivima, poznato je iz postojeće istoriografske literature, s tim što Šmit podatke o odnosima srpskih vladara i vlastele sa Osmanlijama, uz tek poneko novo saznanje, sistematizuje i objedinjeno predočava.
“Prema riječima autora, ova studija ne pretenduje na iscrpnu obradu svih arhivskih dokumenata, već samo predstavlja novo tumačenje priče izvan konteksta ratova i sukoba između različitih strana, odnosno prikazuje okolnosti kako je srpska politička elita sarađivala i pomagala širenje Osmanskog Carstva u njegovom ekspanzionističkom pohodu. Dakle, ne radi se ni o kakvoj antitezi za srpsku historiju, već kao takav ovaj rad uspješno dekonstruira mitove koji postoje o neprekidnim ratovima između naroda Balkana i Osmanskog Carstva”.
Kako ovo razumeti?
Sam Šmit naglašava da on smisao svoje studije ne vidi kao suprotstavljanje srpskoj istoriografskoj slici osmanskog doba, već pokušaj da na primeru odnosa između srpskih vazala i dominantnih Osmalija protumači jedan segment vojne i političke dinamike uspostavljene na Balkanu njihovim snažnim prodorom i opštim poremećajem regionalne ravnoteže, koji je uzrokovao.
U “Stavu” neko očigledno nije dobro razumeo suštinu, ili je podlegao ideološkom nalogu da svaku priliku, čak i onu koja to nije, valja iskoristiti da se napiše ili prenese nešto nepovoljno po Srbe, čak i kad nepovoljno, zapravo, nije.
“Šmit zaključuje da nijedna druga politička elita na Balkanu nije bila tako tijesno isprepletena s osmanskom elitom, bile su povezane dinastičkim brakovima, međusobnim intervencijama i sudjelovanjem u ‘unutarnjoj politici’ svojih kolega. U srpsko-osmanskim odnosima Osmanlije su uglavnom ostale jača strana, što je odredilo i politički okvir. Ali, i sultanov dvor je bio itekako svjestan potencijala i opasnosti od srpske elite na Balkanu, pa je kontinuirano radio na obeshrabrivanju i kompliciranju njihovih veza sa Zapadom, posebno s Ugarskom, također kao važnim suparnikom osmanske ekspanzije prema Balkanu i šire ka Evropi. Pritom su čak i srpske elite bile svjesne da lojalnost Osmanlijama nije dugoročna garancija za njihov politički opstanak”.
Sagledano i vrednovano u datim istorijskim okolnostima, iznuđeno sadejstvovanje “srpskih elita” sa Osmanlijama bilo je jedini način za preživljavanje i održavanje određenog opsega vlasti, što je u ozbiljnoj istoriografiji, srpskoj, ali i svakoj drugoj, truizam, opšte mesto koji ne podleže nikakvom novom dokazivanju ili reinterpretaciji. Preduslov za ovakvo ponašanje i ulaženje u razne kombinacije i aranžmane, uključujući bračne, odnosno porodične, sa Osmanlijama bilo je postojanje tih “srpskih elita”. Ah, te “srpske elite”! U svim vremenima teško podnošljive.
Da li su u okruženju još neke tada bile relevantne za osvajača? Možda bošnjačke?
O, pardon, pogreših, one će tek nastati islamizacijom slovenskog življa tokom razdoblja osmanske vlasti, da bi docnije “sarađivale” sa Osmanlijama u slamanju pobuna svoje hrišćanske, srpske braće po krvi i u odbrani Carstva koje se rušilo i kopnelo na Balkanu.
Zamerati to danas njihovim potomcima kao bratoubilačku izdaju, što su poneki u iskušenju da čine, neopravdano je i krajnje neistorično. Ali, “prozivati” u naše vreme Despota Stefana Lazarevića zbog toga što je sa svojim trupama ratovao za sultana ili, pak, Oliveru Lazarević i Maru Branković, stoga što su se za sultane udale, a nisu dostojanstveno “branili kršćansku Evropu, izgleda da se mudrom uredništvu “Stava” čini posve smisleno i održivo. Alal vam stav!
Kad je o Srbima reč, sve je dopušteno, pa čak i rečenica: “Ovim naučnim diskursom Šmit uspijeva srušiti srpski mit o Kosovu, prema kojem su Srbi u bici na Kosovu Polju 1389. branili kršćanstvo od invazije osmanske države”.
Da nije, kojim slučajem, austrijski profesor dokazao da su se knez Lazar i njegovi junaci i na Kosovu borili u sastavu Muratove vojske?
Važno je samo pozvati se na inostrani autoritet i upotrebiti “učeni” termin dekonstrukcija (Žak Derida se sigurno u grobu prevrće), pa udariti po “srpskoj istorijskoj laži”, odnosno njihovom navodnom nacionalnom mitotvorstvu kojim oni pribavljaju alibi za trajni velikosrpski hegemonizam, pa čak i genocidno zatiranje nesrba, a ponajviše Bošnjaka.
Obračunavanje sa srpskim istorijskim mitovima vrši se, nimalo slučajno, istovremeno sa izgrađivanjem i opletanjem vlastitog nacionalnog mita oko srpskog ratnog zločina u Srebrenici (1995), čemu i “Stav” daje svoj medijski doprinos. Tako je, na primer, u ekskluzivnom razgovoru novinarke i zamenice glavnog urednika ovog sedmičnika Amine Šećerović Kašli sa ministrom inostranih poslova Turske Hakanom Fidanom, uglednom sagovorniku kroz jednu sugestivnu konstataciju postavljeno i obavezno “srebreničko” pitanje: “Ovo što se događa, nas Bošnjake podsjeća i na Genocid u Srebrenici”…
Kao i Holokaust, “Genocid u Srebrenici” se u novobošnjačkom pravopisu odskora, kako izgleda, kao leksikalizovana sintagma, piše velikim početnim slovom.
Uljudni gost kurtoazno i stereotipno zadovoljava potrebe svojih domaćina: “Genocid u Srebrenici ostao je crna mrlja u ljudskoj historiji. Prije 29 godina dogodio se užasni genocid u srcu Evrope. Godinama kasnije, Međunarodni sud pravde, a kasnije i Ujedinjene nacije, registrirali su da je ono što je učinjeno u Srebrenici genocid. Ovom prilikom još jednom predajem rahmet (ko li je prevodio ovaj intervju?!) šehidima Srebrenice i njihovim porodicama želim sabur”.
Odmah zatim se vešto koristi šlagvortom o Srebrenici, da razgovor vrati na glavnu temu, tragičnu situaciju u Gazi, sa kojom srebrenički masakr (kažu da tako piše u novom članku “Britanske enciklopedije”, što je razgnevilo prvosveštenike srebreničke dogme i navelo ih da javno protestvuju) nema nikakve sličnosti.
Da čovek koji je trinaest godina stajao na čelu moćne turske obaveštajne službe MIT i koga je predsednik Erdogan nazivao “čuvarom tajni” tačno zna šta su u ovom trenutku politički prioriteti, ali da ne zaboravlja ni obavezu koju čaršijski red nalaže prema domaćinima, potvrđuje i zaključno odavanje pošte Aliji Izetbegoviću: “Rahmetli Alija Izetbegović, njegova politička ličnost i njegova borba za nezavisnost Bosne i Hercegovine za mene su veliki izvor inspiracije. On je jedan od mislilaca koji je ostavio trag u mom umu. Da mu Allah podari Džennet”.
U “Stavu” mogu da trljaju ruke – u istom broju, uz pomoć uvaženih stranaca, jednog iz Beča, drugog iz Stambola, kao nekoć, dekonstruisana je srpska mitomanija, potvrđena teza o genocidu u Srebrenici i izgovorena pohvala bošnjačko-muslimanskom rahmetli lideru Aliji.
Nehotice, ali zakonomerno, ovim redakcijskim uspehom ilustrovano je i potvrđeno da se imaginativnost, a samim tim i produktivnost matičnog toka bošnjačke političke misli ograničava na (1) opsesivnu srbofobiju, (2) autoviktimizaciju, sa Srebrenicom u središtu konstrukta i (3) odanost (pan)islamističkoj viziji Alije Izetbegovića. Da li je to za uspešno vođenje politike danas dovoljno?
Zabijanje glave u pesak u logici je opisanog stanja duha i političke kulture, ali nikako nije odgovor na ovo pitanje koje ne postavlja nevažni potpisnik ovih redova, već život, a svakako i budućnost.
A sad nešto malo i o novom bošnjačkom “regrutu” Oliveru Jensu Šmitu.
Nema sumnje da je on istaknuto ime među evropskim istoričarima srednje generacije, iz talasa koji neki nazivaju “dekonstruktivističkim”, a neki “revizionističkim”. Deklarativno vođeni isključivo motivom traganja za istinom, što za nauku ne bi trebalo da je sporno, ovi nadobudni prosvetitelji (sa Zapada, naravno) sa posebnim uživanjem okomljuju se na ono što predstavljaju i denunciraju kao sklonost ka mitomaniji manjih naroda, na kojoj ovi zasnivaju svoj kolektivni identitet, etno-političku samospoznaju i istorijsku svest.
O ovoj pojavi i o njenom širem, sistemskom kontekstu, ubedljivo piše Slobodan Vladušić u vrednoj knjizi “Zavet i Megalopolis” (2023). Nije ovo ni mesto ni prilika da se, po ko zna koji put, ukaže na pogrešnost površnog i isključivog tretiranja kategorije mitskog, kao negativnog i štetnog u narodnom životu i prepreke racionalnom spoznavanju prošlosti, sadašnjosti i budućnosti. Podsetimo samo na činjenicu da gotovo nema nacije bez tzv. “osnivačkog mita”, odnosno zavetnog zaloga osmišljenog istorijskog postojanja. To podjednako važi i za velike, manje i male (malobrojne) narode, uključujući i one najuticajnije, iz čijih redova mahom dolaze stroge ocene o grešnoj mitomaniji malih. U mitovima ima mnogo pojedinosti koje ne odgovaraju istorijskoj, događajnoj istini. Dokazivanje postojanja takvih raskoraka može biti predmet istoriografske kritičke analize, ali se, s obzirom na funkcije mitskog, ona ne bi smela u njoj istraživački i epistemološki iscrpljivati i njome zadovoljavati, sem ukoliko se „dekonstrukcijom“ mita ne smera nekom nedeklarisanom ideološkom ili interesnom cilju, na uštrb nacije koja je ovakvom naučnom “egzorcizmu” podvrgnuta.
Primera radi, Oliver Jens Šmit izazvao je pravu buru u Albaniji svojom studijom “Skenderbeg. Novi Aleksandar sa Balkana” (2009).
U oštrim reagovanjima, među kojima je naročito glasno i pokretačko bilo ono Ismaila Kadarea, Šmitu se zameralo da ruši tradicionalnu predstavu Albanaca o njihovom nacionalnom heroju i da čak tvrdi kako je on bio srpskog porekla. Naučnik, koji dobro zna albanski, objasnio je u jednom intervjuju da “knjiga teži tome da izgradi Skenderbegovu figuru u Srednjem veku, a ne da dekonstruiše njegov istorijski mit koji prirodno predstavlja impresivni fenomen albanske kulture”.
Vidimo, dakle, da se Šmit, kao i u slučaju navodne dekonstrukcije srpske istorijske mitomanije, branio na isti način, izričito obijajući i samu pomisao da je svojim naučnim rezultatima želeo da se suprotstavi načinu na koji se u nacionalnim mitskim narativima predstavlja i doživljava prošlost balkanskih naroda.
Ali, šta zna Šmit šta je hteo da kaže. U “Stavu” to bolje znaju i pravilnije tumače! Samo, rizična je to interpretativna igra bez pravila ili, tačnije, sa samo jednim pravilom – udri po Srbima. Jer, Šmit je naučnik u najboljim godinama, a svakako ima i darovitih učenika. Šta će biti ako se neko od njih u budućnosti istraživački i analitički dohvati, recimo, bošnjačkog mita o bosanskom starinstvu i neprekinutom kontinuitetu istog etničkog elementa u Bosni (i Hercegovini), od “dobrih Bošnjana”, kroz (Muhmutćehajićeva) “groblja i harfovlja”, do Izetbegovića i SDA, ili, pak, teze o masovnoj islamizaciji bogumila.
Možda će nečiju dekonstruktivističku pažnju privući i mantra o “devet genocida nad Bošnjacima”…
Otpustite, zato, novoregrutovanog vojnika Šmita. On nije Noel Malkolm.
Gospodo iz “Stava”, manite se ćorava posla sa “srpskim mitovima” i otvorite oči za srpsku stvarnost.
Biće nam svima, a pre svega vama, bolje i korisnije.
