Ime igumana Leontija Mitrovića ponovo je zavitlano u orbitu javnosti dvadeset godine posle njegove smrti i o njemu je opet počela da kruži kontroverzna priča: dok su ga jedni iznova slavili kao velikomučenika i dobrotvora koji se žrtvovao i, sem zlata, spasio duhovno i kulturno blago mnogo veće vrednosti od tog zlata, drugi su opet sejali nove sumnje da je on to blago oskrnavio i opljačkao!
U optužnici protiv igumana Leontija i ostalih, osim zlatnog novca, nigde se ne spominje ništa od drugih dragocenosti i blaga, prevashodno onog koje je nađeno u skrovištu ispod patosa u njegovoj spavaćoj sobi. Sem konstatacije u zapisniku o pretresu Mitrovićevog stana u konacima kod Donjeg ostroškog manastitra, sročenog 18. septembra 1952. godine, da je “u spavaćoj sobi, u podu ispod peći, nađena veća količina raznog nakita kao i tri kutije sa pozlaćenim ikonama koje su vlasništvo Petra Karađorđevića, bivšeg kralja Jugoslavije”, zatim jedan pištolj na kolo sa šest metaka, jedan bokal, jedan durbin, “jedna garnitura srebrne pašade za šest osoba, koja je prema riječima L. Mitrovića kupljena novcem pribavljenim švercom sa zlatom”, 200.000 dinara, “dva dolara u papiru i jedna veća i jedna manja novčanica u zlatu, američkog porikla” – o svemu tome u optužnici nema ni pomena.
Sve to je, dakle, ostalo obavijeno velom tajnosti i daleko od očiju javnosti, ali i od očiju stručnjaka koji bi utvrdili o kakvim se dragocenostima tu zaista radi. Na njih se slegala prašina u tami policijskog sefa i dugo se niko nije usuđivao ni da ih spomene. Ipak, sredinom sedamdesetih godina prošlog veka priča je nekako doprla do Marka Kalanja, dugogodišnjeg sekretara tadašnjeg mitropolita crnogorsko-primorskog Danila Dajkovića i on je predano i uporno krenuo u potragu za svetinjama. Nakon dve godine traganja, Božo Martinović, tada sekretar Republuičke verske komisije, javio je Kalanju da su svetinje pronađene u sefu Službe državne bezbednosti, a nedugo iza toga Cetinjskom manastiru su predati čestica Časnog krsta i ruke svetog Jovana krstitelja.
Tek 10 godina kasnije, Marko Kalanj će, kako tvrdi, od Marka Orlandića, tada visokog saveznog funkcionera, doznati da se u Državnom muzeju na Cetinju čuva i ikona Bogorodice Filermoske, ali će proći još 10-15 godina dok se i Kalanju i drugima pružila prilika da je vide.
Otkriće da su tri najveće hrišćanske svetinje, za koje se verovalo da su netragom nestale u vihoru Drugog svetskog rata, ipak pretrajale i da se nalaze u staroj crnogorskoj prestonici, pobudilo je ogromnu pažnju, ne samo hrišćana i vernika nego i celokupnog kulturnog sveta. Iz pepela je ispretana istorija ovog svetog trojstva, u kojem, svakako, centralno mesto ima ikona Bogorodice Filermoske, čudesni i čudesno tajanstveni lik Majke Božije za koji se čak veruje da je umotvorina i rukotvorina prvog sveštenog likopisca u hrišćanstvu, svetog apostola i jevanđeliste Luke i da je nastala čak polovinom prvog veka nove ere. Obelodanjeno je kojim su to putevima gospodnjim, možda i cela dva milenijuma, svetinje išle i pretrajale od Jerusalima i Carigrada, preko Rodosa i Malte do ruskog carskog dvora, gde su, krajem 18. veka, po nalogu tadašnjeg ruskog imperatora Pavla Prvog Romanova okovane u žeženo zlato i ukrašeno neprocenjivo vrednim draguljima; da su potom, nakon Oktobarske revolucije u Rusiji, po prilici tridesetih godina prošlog veka, dospele na dvor kralja Aleksandra Karađorđevića, a odatle u aprilskoj kataklizmi 1941. do Ostroga, gde je za njih narednih 11,5 godina znao jedino iguman Leontije i možda Petar Koprivica.
Sada kada su svetinje ponovo ugledale svetlo dana i kada su izgledi da one opet utonu u mrak tajnosti i nevidelice svedene na teoriju, u prvi plan je, na jednoj strani, izbilo pitanje stvarnog vlasništva nad njima – da li Crna Gora posle sedamdeset osam godina ima izgleda da ih sačuva i zadrži kao svoje kulturno i duhovno blago, a na drugoj ko ih je kad i gde oskrnavio, odnosno pokrao dragulje sa ikone.
Štefan Falež, bivši ambasador Malteškog reda, organizacije koja je najduže, više od pet vekova, čuvala svetinje, oko vlasništva nad njima ne ostavlja nikakvu dilemu:
– Relikvije nisu bile poklonjene ruskom caru, već predate na čuvanje. On je zatim pravo čuvanja svetinja preneo na svoju ćerku, a ona kasnije na Karađorđeviće. Karađorđevići su neka vrsta nastavka ruske carske porodice. Mi sada smatramo da su relikvije predate na čuvanje pravoslavnoj crkvi i državi Crnoj Gori. Vlasništvo, što se nas tiče, nije sporno… Mislim da to nikada neće biti problem, jer mi imamo veoma pozitivan stav prema činjenici da je “Madona od Filerma” predmet obožavanja i u katoličkoj i u pravoslavnoj crkvi, prvo u Rusiji i sada ovde. Mi smo sigurni da se sa ove dve relikvije, koje se nalaze u Cetinjskom manastiru, i sa “Madonom od Filerma”, koja se nalazi u nacionalnom muzeju, brižno i sa ljubavlju postupa i mi smo zbog toga srećni i imamo poverenja da će one i dalje tako biti čuvane.
Tako, dakle, samo pitanja skrnavljenja i budućeg čuvanja i izlaganja ovih svetih u stvari ostaju predmet daljih sporenja i velika zagonetka.
Svaka milost za vremena
Bežeći sa Malte pred Napoleonovim osvajačkim legijama, Malteški vitezovi su, kao i u više navrata u prethodnim vekovima, očigledno tražili po Evropi utočište pod krilom moćnog zaštitnika. Našli su ga u ruskom caru Pavlu Prvom Romanovu. On je stao u zaštitu Maltežana, a sa kakvim se poštovanjem odnosio prema njima i svetim relikvijama koje su mu dali na poklon, najbolje i najviše govori to kako ih je uresio. No, kako je sve, pa i milost carska za vremena, i ruski carski dvor je u jednom trenutku postao tesan za Malteške vitezove.
Naslednik Pavla Prvog, Aleksandar Prvi, kad je proslavio rusko oružje i sa zemljom sravnio mit o Napoleonovoj nepobedivosti, prvo je odbio titulu velikog magistra, a potom i sasvim zabranio viteški red Jovanovaca i njegove članove i pristalice prognao iz Rusije, tako da su oni 1817. godine pobegli glavom bez obzira i skoro krišom napustili zemlju u kojoj su nepunih 20 godina ranije dočekani raširenih ruku i otvorenog srca. Ovog puta u bežaniju su krenuli bez svetinja i bez njih stigli u svoje valjda konačno utočište – u Rim pod skut pape.
Ruska pravoslavna crkva, međutim, nije postupila tako sa svetinjama, već ih je zadržala i veoma brižljivo čuvala, a Sveti Sinod je 25. oktobar, dan kada su svetinje stupile na tlo Rusije, proglasila svetim danom.
