Malo je svetinja koje kao svetionici ukazuju na raskošnu istoriju Srba i Srpske pravoslavne crkve u rasejanju, kao što je to hram Svetih apostola Petra i Pavla u Aradu.
Reč je o najstarijoj crkvi temišvarske eparhije SPC koja ove godine proslavlja više vrednih jubileja i nalazi se u gradu koji delom pripada rumunskom delu Banata, a delom oblasti Krišana. Ujedno je to i najstarija sačuvana građevina u gradu na Morišu, te, kao takva, predstavlja spomenik kulture od najviše moguće duhovne i kulturne vrednosti.
– Pored proslave eparhijske slave, upriličeno je tzv. malo osvećenje crkve posle restauracije zvonika i generalne obnove fasade i popločavanja i prostornog uređenja crkvene porte, a povodom značajnog i velikog jubileja – 320 godina crkve; 300 godina od smrti ktitora pukovnika Jovana plemenitog Popovića- Tekelije i 180 godina od smrti dr Save plemenitog Popovića-Tekelije, carskog tajnog savetnika i viteza Zlatne ostruge – s ponosom ističe iguman Justin, egzarh manastira Eparhije temišvarske.
Božidar Panić, redovni član Saveta Eparhije temišvarske i najbolji poznavalac istorije Srba u Pomorišju koji je zbog svojih zasluga odlikovan Ordenom Srpske pravoslavne eparhije temišvarske, objašnjava da su se Srbi u ovaj deo Rumunije naselili kada je Karlovačkim mirom 1699. godine Austrija pobednički okončala 16-godišnji rat protiv Osmanlijske imperije.
– Radi odbrane osvojenih teritorija, austrijske vlasti su 1701-1702, duž desne obale Moriša osnovale Pomorišku vojnu granicu, sa Aradom kao glavnim komandnim mestom i tamo naselile deo, u Velikoj seobi, izbeglog srpskog naroda. Jovan plemeniti Popović-Tekelija, junak Bitke kod Sente, sa svojim ratnicima i njihovim porodicama stigao je u Arad, u jesen 1698. Boraveći tu nekoliko meseci pre zaključenja Karlovačkog mira, glavnokomandujući austrijske vojske princ Evgenije Savojski ga je posebnim dekretom imenovao za komandanta graničara u Aradu. Tako su nikle dve mahale: nemačka i druga Srpska varoš. Srbi su uporedo sa gradnjom tvrđave i naselja, odmah po dolasku sagradili i malu crkvu brvnaru i posvetili je Svetom ocu Nikolaju, a potom su, u vreme ratnog zatišja 1698-1702. podigli crkvu Svetih apostola Petra i Pavla – podseća Panić.
Na svečanosti u Aradu pored brojnog vernog naroda iz ovih krajeva Rumunije, prisustvovali su i dr Vladan Tadić, generalni konzul Srbije u Temišvaru, Goran Milenković, pomoćnik ministra za brigu o selu u Vladi Srbije, Aleksandar O. Đurđev, narodni poslanik u Skupštini Vojvodine, predstavnici opštinskih i županijskih vlasti, Saveza Srba u Rumuniji, kao i predstavnici porodice Stratimirovića od Kulpina – prof. Ivan Vitez Stratimirović i doc. dr Đorđe Vitez Stratimirović, koji su, kroz viševekovnu istorije svoje slavne porodice, povezani za mnogim od najizabranijiih srpskih i evropskih aristokratskih rodova, pa i sa Plemenitim Popovićima-Tekelijama.
Nisu zaboravljeni
– Kod malobrojnih preostalih Srba na prostorima Arada, gde su nekada bili preovlađujuće stanovništvo i gde su ostavili veličanstvene tragove naše kulture, zaista se oseća i jasno vidi radost kad spoznaju da u matici nisu sasvim zaboravljeni. Dovoljno je bilo prisustvo dvojice plemića iz Srbije, našeg generalnog konzula iz Temišvara i predstavnika Fondacije “Vožd Đorđe Stratimirović” da osete da nisu zaboravljeni, napušteni i prepušteni asimilaciji – ističe jedan od gostiju slave, đakon Hadži Nenad M. Jovanović, sekretar Centra za istraživanje pravoslavnog monarhizma.
Čuvajte baštinu
Svečanosti u Aradu prisustvovali su vladika budimski i administrator Eparhije temišvarske SPC Lukijan i arhiepiskop aradski Timotej iz Rumunske pravoslavne crkve.Obraćajući se brojnim vernicima vladika Lukijan poručio je da je od najveće važnosti očuvanje duhovnog, nacionalnog i kulturnog identiteta na svim srpskim prostorima i pozvao verujući narod i sveštenstvo Eparhije temišvarske da nastavi da “bdije i čuva neprocenjivu srpsku duhovnu i kulturnu baštinu”, koja pokazuje i dokazuje “naše neprekinuto trajanje na tim prostorima i to uprkos, ne uvek lakim, istorijskim okolnostima”.
Hramovna slava i obeležavanje vrednih jubileja bili su povod da se vladiki Lukijanu uruči visoko crkveno-društveno odlikovanje – Krst Vožda Đorđa Stratimirovića, koje dodeljuju porodica Stratimirović i Centar za razvoj Šajkaške, sa blagoslovom episkopa sremskog Vasilija.
