Đakon Hadži Nenad Jovanović, jedan od najpriznatijih srpskih heraldičara, kaže da je naša veksilološka tradicija izuzetno bogata, ali, nažalost, nedovoljno poznata našoj široj javnosti.
– Istorija srpske zastave se može pratiti gotovo čitav jedan milenijum, iako je malo sačuvanih zastava iz srednjovekovnog perioda, što i nije za čuđenje kad uzmemo u obzir sva stradanja i povesne polome našeg naroda u toku svoje duge i burne istorije – kaže ovaj helardičar i objašnjava da se duga istorija srpskih zastava može podeliti na četiri vremenska perioda: srednjovekovni, osmanlijske okupacije, ustaništva i savremene srpske veksilologije.
– Iz perioda srednjeg veka sačuvano je malo toga, ali možemo reći da su do danas sačuvane dve zastave, koje se čuvaju u Svetoj srpskoj carskoj lavri manastiru Hilandaru i pripisuju se caru Stefanu Urošu IV Dušanu. Postoji i jedna još starija zastava, koja se pripisuje kralju Stefanu Urošu I Nemanjiću i danas se čuva u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici. Smatra se da je pomenuti srpski kralj ovu zastavu prvobitno priložio prizrenskoj crkvi Svete Trojice, a docnije je čuvana u crkvi sremskog sela Morovića. Značajno je oštećena tokom Drugog svetskog rata, kad su hrvatske ustaše spalile ovaj hram, ali je ona, nekim čudom, ipak, sačuvana iako u žalosnom stanju.
Đakon Hadži Nenad Jovanović kaže da je iz perioda turske okupacije zastava iz 1594. godine, koje su nosili srpski ustanici u Banatskom ustanku.
– Taj ustanak je predvodio tadašnji vršački episkop, Sveti Teodor Vršački, po čijem blagoslovu su ustaničke zastave nosile lik Svetog Save. Kad je pomenuti ustanak prevarno ugušen, a Sveti Teodor živ odran i zverski umoren, tadašnji turski veliki vezir albanskog porekla, Sinan-paša, naredio je da mošti Svetog Save budu spaljene i to upravo u znak odmazde što se njegov svetli lik nalazio na pomenutim ustaničkim zastavama.
Hadži Nenad Jovanović navodi da je najviše srpskih zastava sačuvano iz perioda Prvog i Drugog srpskog ustanka.
– Možda su najlepši primer čuvene vojvodske zastave, koje su na jednoj strani nosile grbove Srbije i Tribalije, a na drugoj ruskog carskog dvoglavog orla, što je svedočilo o pokroviteljstvu ruskog cara – baćuške, nad tadašnjom Karađorđevom Srbijom. Oduvek se smatralo da su te vojvodske zastave izrađivane i slate iz Rusije, ali istraživanja u ruskim arhivama ne pothranjuju ovakvo mišljenje, tako da to pitanje ostaje otvoreno.
Manastirska riznica
– Sačuvana je Karađorđeva vojvodska zastava, kao i zastava vojvode Sime Nenadovića i druge. Iz tog perioda su sačuvane i druge vredne zastave, među kojima možemo da istaknemo, recimo, zastavu vojvode sokolskog, arhimandrita Hadži-Melentija (Stefanovića), igumana račanskog iz 1807. Ona se i danas čuva u riznici manastira Rača, a zanimljiva je kao svojevrsni potomak pomenute zastave velikog župana Dese i predak današnje srpske trobojke. Naime, Hadži-Melentijev barjak je zastava na dva pera, a ima gornje plavo i donje crveno polje. Ovo je samo nekolicina primera iz naše duge zastavoslovne tradicije, ali verujem da oni dozvoljavaju da naslutimo koliko je taj segment naše istorije bogat, uzbudljiv i važan – ističe đakon Hadži Nenad Jovanović.
