Feta je poznati grčki sir od ovčijeg i kozjeg mleka, prepoznatljivog i neodoljivog ukusa, koji je i nezaobilazni deo mnogih jela, pre svega grčke salate.
Istorija sira stara je gotovo koliko i samo čovečanstvo i povezana sa pripitomljavanjem domaćih životinja 10.000 godina pre nove ere. Koreni proizvodnje sira nisu sa sigurnošću poznati. Međutim, veruje se da je sir prvi put proizveden pre otprilike 8.000 godina. Vrlo je verovatno da je njegovo otkriće bilo potpuno slučajno, tokom transporta mleka u kožnim kesama od stomaka mladih životinja.
Za savremenog potrošača, reč “feta” znači slani sir, proizveden u Grčkoj po specifičnoj tehnologiji od ovčijeg i kozjeg mleka.
Prema grčkoj mitologiji, bogovi su poslali Aristeja, Apolonovog sina, da nauči Grke veštini pravljenja sira.
Postoji mnogo zapisa o proizvodnji i potrošnji sira u staroj Grčkoj, od Aristotela, Pitagore i mnogih antičkih komediografa. Poznato je barem od Homerovog vremena. Sir koji je pripremao kiklop Polifem i koji je opisan u 8. veku p.n.e. u Homerovoj Odiseji smatra se rodonačelnikom fete:
„Ušli smo u pećinu, ali njega nije bilo, samo su njegove debele ovce pasle na livadi. Pletene korpe bile su pune sira, torovi su bili puni ovaca i koza, a svi njegovi lonci, kace i posude u koje je muzao mleko, bili su puni surutke. Kada bi se polovina snežnobelog mleka usirila, sakupio bi ga, stavljao u pletene korpe, a drugu polovinu držao bi u kaci da pije. Zašto, moj dobri ovnu, ti poslednji napuštaš obor? Nikada ranije niste bili ostavljeni od stada. Uvek si prvi išao napred da se napasaš nežnih listova trave.”
Prema mitu, kiklop Polifem je prvi pripremio sir. Prevozeći mleko koje je sakupljao od svojih ovaca u kožnim kesama napravljenim od životinjskih trbuha, jednog dana je na svoje veliko iznenađenje shvatio da se mleko zgrudvalo i da je poprimilo čvrst, ukusan i konzervisan oblik.
U muzeju u Delfima, može se naći statua iz šestog veka p.n.e. koja prikazuje Odiseja koji nosi kiklopovog ovna na ramenima.
8.000 godina kasnije način proizvodnje fete ostao je isti, samo se razlikuje u nekim segmentima, kao što su automatizacija i pakovanje.
Stari Grci su proizvod koji nastaje koagulacijom mleka nazivali „sir”. Ime “feta”, koje doslovno znači „kriška”, nastalo je u 17. veku i verovatno se odnosi na praksu sečenja sira koji se stavlja u burad – tradicija koja se i danas praktikuje.
Naziv feta je preovladao u 19. veku i od tada karakteriše sir koji se vekovima pripremao na isti način, a čije se poreklo izgubilo u vremenu.
U 20. veku Grci su se masovno doseljavali u razne zemlje: Australiju, Sjedinjene Države, Kanadu i Nemačku.
Kao rezultat toga, formirane su brojne grčke zajednice u inostranstvu, čiji su članovi u velikoj meri zadržali svoje prehrambene navike. Tako su stvorena nova tržišta za feta sir u različitim delovima sveta, što je rezultiralo rastom međunarodne trgovine fetom.
Evropska komisija je uspostavila zaštitu geografskog porekla različitih proizvoda, kroz njihovu karakterizaciju kao proizvoda sa zaštićenom oznakom porekla.
U današnjoj eri globalizacije, očuvanje imena, porekla i prava na njihovo korišćenje, protiv proizvođača koji na tržište plasiraju razne imitacije, nije lak proces.
U meri u kojoj je konkretan proizvod u svesti potrošača povezan sa određenim imenom i mestom, tako da samo pominjanje naziva proizvoda odmah asocira na njegovo mesto proizvodnje, pravedno je i u skladu sa međunarodnim ugovorima zaštititi njegovo poreklo i ime.
U početku, feta je označena u skladu sa uredbama EU iz 1992. i 1996. kao proizvod sa zaštićenom oznakom porekla. Međutim, neke zemlje članice su se žalile Evropskom sudu za poništavanje ove odluke. Njihov stav je bio da je ime “feta” postalo uobičajeno. Evropski sud je tada poništio prethodnu odluku i uklonio ime “feta” iz registra zaštićenih geografskih oznaka.
Međutim, nakon detaljne analize situacije u državama članicama, iz koje je otkriveno da je poreklo fete zaista grčko, ime “feta” je ponovo uvedeno u registar proizvoda sa zaštićenim geografskim poreklom u oktobru 2002. godine.
