Malobrojni koji veruju u "suočavanje s prošlošću" i "katarzu" samo jednog (zna se kog) naroda izjavljuju ljubav propalom bratsvu i jedinstvu, ali ne veruju u njegovu natrulu i suštinski nepravednu ravnomernost i teško održiv balans. Oni koji se najviše pozivaju na nesvrstavanje danas rade na ulasku Srbije u NATO.
Srpski narod je Brozovo stupanje na političku scenu dočekao kao ujedinitelja jugoslovenske države, ako i nije imao onu odavno mantriranu i ozloglašenu prevlast u ovoj velikoj i složenoj državi, nije niti u jednom njenom kraju bio nacionalna manjina. Jugoslovenska država baštinila je tradicije srpske države, njenih demokratskih ustanova, njene vojske, činovništva, kulture, nauke i umetnosti.
Posle svetskog rata i tokom 35 godina Brozove vladavine srpski narod našao se podeljen u pet federalnih jedinica, neravnopravan i na svaki način razjedinjen. U Srbiji su uspostavljene autonomne pokrajine kao temelji novih država. Brozova vladavina bila je zasnovana na sovjetskom modelu nacionalne politike.
Srpski narod je neprekidno smatran krivim, a njegovo rukovodstvo je sistematski međusobno svađano. Najviše su, a možda i samo u Srbiji, na smenu stradali nacionalisti, liberali, komunistički konzervativici… Biće da je Srbija imala prednost samo utoliko što je glavni grad velike države bio upravo Beograd, njena stara prestonica.
Ipak, time izazvani ubrzaniji razvoj Srbije doveo je do njenog konačnog vezivanja za Brozov socijalistički eksperiment. Tokom 35 godina oko 140 milijardi dolara (reč je o vrednosti dolara iz devedesetih godina) uloženo je u socijalističku Jugoslaviju. Zato kada danas porede Brozov režim sa istočnoevropskim savremenicima, maršalovi apologeti čine namernu pogrešku.
Jugoslavija pod Brozom imala je priliku za ubrzan i nenadan razvoj – poput Portugala, Grčke i u manjoj meri Španije i Turske. Do takvog uspona, međutim, nije došlo, ali su životni standard i demagoška socijalna stabilnost učinili čitave generacije taocima poretka, uplašenim od budućnosti i čvrsto zagledanim u prošlost koja se vremenom i sa starenjem čini sve idealinija.
Poput većine velikih istorijskih ličnosti, i Broz je protivrečan. Veliki političar, slab državnik. Ličnost sposobna da organizuje ilegalnu partiju, povede najveći gerilski pokret u porobljenoj Evropi, suprotstavi se Hitleru i Staljinu, konačno da stvori "hladnoratovski raj" na čijem je čelu za 20 godina nadživeo svoju "političku generaciju".
Broz je nesumnjivo jedna od najznačajnijih ličnosti u istoriji Balkana i svetskoj istoriji 20. veka. Na drugoj strani, reč je o vojskovođi čije su bitke imale preveliku cenu. Godine 1941. je poginulo 200 nemačkih vojnika i 37.000 stanovnika Srbije. Na Kadinjači nije bilo nemačkih žrtava. Ofanziva na Kozaru je partizanska strateška greška i jedna od najvećih nesreća srpskog naroda.
Bitka na Neretvi je posledica sporazuma sa Nemcima. Na Sutjesci je poginulo dve trećine prisutnih partizana. Sremski front je velika pogibija iz koje su se nemačke snage povukle kada su ih na to primorale prilike na drugim frontovima. Tri velika mirnodopska dostignuća kojima se Broz dičio – samoupravljanje, bratstvo-jedinstvo i nesvrstavanje – nestali su neposredno posle njegove smrti.
Sam Broz je vrlo dobro znao da njegova država neminovno ide ka propasti. Jedan od partijskih programa (onaj iz 1928) i partijski ideolog Kardelj videli su raspad zemlje kao konačan politički cilj.
Zašto je onda stav većine građana Srbije prema Brozu pozitivan? Zašto Broza slavimo, slavimo uz samoporicanje ili poričemo? Broza poriču i na njega svu krivicu svaljuju oni koji ne razumeju sve mane i nedostatke srpskog nacionalnog pokreta – kako iz 1939, 1941, 1945, tako i iz 1989, 1991. i 2010. godine.
Broz je bio vešt vođa, moderan u meri vremena u kome je živeo. Srpski narod je bio i ostao kobno neintegrisan, a njegove vođe podeljene i zatočene u jugoslovenskoj nacionalnoj megalomaniji. Brozovi srpski protivnici bili su 1941. i 1944. taoci prošlosti: politički, vojno i lično oni su se ponašali kao da ratuju u Prvom, a ne u Drugom svetskom ratu.
Kasnije su u Srbiji nastale političke, privredne i intelektualne elite koje su ideološki i etnički bile jugoslovenske. Za njih su Srbija i srpstvo mogli biti samo način da očuvaju Jugoslaviju i možda postignu nešto veće, a manje održivo. Srpstva su se gadili, njegove interese zanemarivali, a značaj potcenjivali.
I danas je lakše patiti za sumnjivom veličinom socijalističke Jugoslavije i varljivim bogatstvom jugoslovenskog sistema, potkrepljenim blistavom Brozovom ličnom karijerom, nego se suočiti sa bolnom, složenom i sivom istinom.
