Srbija se 22. marta ove godine, uz najviše vojne počasti, oprostila od Alberta Ahsarbekoviča Andijeva, jednog od ruskih dobrovoljaca koji su učestvovali u odbrani Srbije 1999. Govoreći o nekadašnjem rvaču iz Vladikavkaza koji je na Kosovu izgubio desno oko, zamenik komandanta legendarne 549. motorizovane brigade Prištinskog korpusa, general Stojan Konjikovac je poručio da je Andijev novi srpski pukovnik Nikolaj Nikolajevič Rajevski – Rus koji je u Androvcu 1876, u borbi protiv Turaka, ostavio svoje srce, a zatim bio inspiracija Lavu Tolstoju za lik grofa Vronskog.
U istoriji Srbije zlatnim slovima su upisana i imena drugih stranih dobrovoljaca koji su tokom 20. veka bili uz srpski narod kada im je bilo najteže.
Međutim, i ma koliko delovalo zapanjujuće, pitanje uloge i broja stranih dobrovoljaca u srpskoj vojsci tokom prošlog veka i dalje je neistražena oblast.
Ovom tematikom se bavila tek nekolicina istoričara, ali obrađujući isključivo pojedine segmente, a najviše iz Velikog rata.
Dr Milan Gulić, viši naučni saradnik Instituta za savremenu istoriju Srbije, kaže da su strani dobrovoljci u srpskoj vojsci zabeleženi još tokom Prvog srpskog ustanka, ali da do danas nije urađen ni jedinstven popis dobrovoljaca koji su se borili na strani Srbije u prošlom veku, već ni jedinstveni popis žrtava tih ratova:
– Dobrovoljačko pitanje postalo je sastavni deo srpskog ratovanja u modernoj eri još od Prvog srpskog ustanka. Tada su se ustaničkoj vojsci priključili Srbi iz onih delova srpskog etničkog prostora, koji nisu bili zahvaćeni ustankom. Ustaničku artiljeriju organizovali su uglavnom Srbi sa prostora današnje Vojvodine, tj. građani Habzburške monarhije. Tokom 1806. srpskoj ustaničkoj vojsci priključio se značajan broj dobrovoljaca iz plemena Drobnjaka u Staroj Hercegovini, 1808. je iz austrijske vojske dezertiralo 515 vojnika i priključilo se ustanicima, a iste godine je u ustaničke redove primljeno oko 800 Bugara.
U Srpsko-turskom ratu 1876-1877. borilo se više hiljada dobrovoljaca, napominje naš sagovornik.
– U Dobrovoljačkom korpusu Drinske vojske, koji je brojao oko 1.200 pripadnika, većinu su činili Srbi iz Austrougarske, ali bilo je i oko 30 Italijana, nekoliko Nemaca i jedna Holanđanka, koja je na glavi nosila crnogorsku kapu, jahala, pušila, pila i borila se kao muškarac. U istom periodu, u Srbiju je stiglo oko 4.300 dobrovoljaca iz Rusije, koji su se borili na moravskom pravcu – ističe ovaj istoričar.
Jedan od najpoznatijih dobrovoljaca u srpskoj vojsci bez dileme je Rodolf Arčibald Rajs, švajcarski forenzičar i profesor kriminalistike na Univerzitetu u Lozani. Mada je formalno u Srbiju došao 1914. godine na predlog tadašnje vlade kako bi istraživao zločine austrougarske, nemačke i bugarske vojske nad civilnim stanovništvom, Rajs je toliko zavoleo Srbe i Srbiju da je sa srpskom vojskom najpre prošao svu golgotu prelaska Albanije, a zatim učestvovao u proboju Solunskog fronta.
Kada je 8. avgusta 1929. godine preminuo, sahranjen je uz najviše vojne počasti i opelo koje je sasluživalo čak 15 sveštenika i jedan vladika. Ispunjena je i njegova želja da mu izvade srce i sahrane na Kajmakčalanu. Na toj urni je pisalo: “Ovde u ovoj urni, na vrhu Kajmakčalana, Zlatno srce spava, Prijatelj Srba iz najtežih dana, Junak Pravde, Istine i Prava, Švajcarca Rajsa, kom” nek je slava”. Ne postoje podaci kada i kako je ova urna nestala.
Ostavio oko na Kosovu
Albert Ahsarbekovič Andijev rođen je 1970. u Vladikavkazu i potiče iz poznate rvačke porodice u kojoj je stric Soslan Petrovič Andijev dvostruki olimpijski prvak. Andijev se priključio Vojsci Jugoslavije 28. marta, kada je vozom iz Moskve stigao u Srbiju. Ubrzo je prebačen na samu granicu sa Albanijom, učestvovao u epskoj borbi na Košarama, a zatim i na Paštriku. Bez desnog oka ostao je u borbama sa OVK 5. maja 1999. u selu Budakovo kod Suve Reke. Rana još nije zarasla kada se vratio na Kosmet kako bi pomogao svojim drugovima i učestvovao u borbama na Paštriku. U njegovu čast, kod Doma omladine u Beogradu, Sremskoj Mitrovici i u Odžacima je naslikan mural sa njegovim likom i citatom po kome se upisao u večnost:
“Nisam ja izgubio oko. Ja sam ga ostavio tamo, da kad svi drugi razlozi nestanu, da makar imam taj razlog da se vratim na sveto Kosovo i Metohiju i potražim oko.”
Rajevski inspirisao Tolstoja
– Komandu nad čitavom moravskom vojskom imao je Rus general Mihail Černjajev. U borbama u okolini Aleksinca poginuo je i ruski dobrovoljac pukovnik Nikolaj Rajevski, koji je Lavu Tolstoju poslužio kao inspiracija za lik grofa Vronskog u klasičnom delu “Ana Karenjina” – priča dr Milan Gulić.
