Intelektualci iz Republike Srpske i Srbije, mahom istoričari, digli su glas protiv pokušaja otimanja srpskog kulturno-istorijskog nasleđa u Bosni i Hercegovini. U režiji sarajevskih političara i univerzitetskog profesora na sceni je akcija u kojoj nesporne fragmente srpske istorije na ovom prostoru žele predstaviti kao “bosansku”, zbog čega su srpski intelektualci odlučili da ukažu na te radnje i upute apel nadležnim institucijama sa obe strane Drine da preduzmu odgovarajuće korake.
– Mi, istraživači, istoričari, profesori i javni radnici iz Republike Srpske i Republike Srbije, svedoci smo sve češćeg i očiglednijeg rada na krivotvorenju istorijskih činjenica o srednjovekovnoj prošlosti Srba na teritoriji današnje Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Iako istorijski izvori spominju Srbe kao narod koji naseljava ova područja još od prve polovine 7. veka, dok o srpskom vekovnom kontinuitetu govore brojni istorijski spomenici, kao što su Povelja Kulina bana, povelje drugih srednjovekovnih vladara Bosne, Miroslavljevo jevanđelje i drugi, uz raznovrsne arheološke lokalitete, pokušaj svojevrsnog istorijsko-identitetskog inženjeringa započet sistemskim organizovanim krivotvorenjem istorijskih činjenica od strane austrougarske države tokom njene okupacije ovih oblasti, javlja se i danas u različitim, još perfidnijim, formama – navedeno je u apelu koji su potpisala 43 intelektualca.
Među njima su Miloš Ković sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Goran Latinović, Borivoje Milošević, Boško Branković i brojni drugi profesori sa odseka za istoriju Filozofskog fakulteta u Banjaluci, Draga Mastilović, dekan Filozofskog fakulteta u Istočnom Sarajevu, Darko Đogo sa Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Foči, profesori iz Prištine, Novog Sada i Prijedora, te istraživači iz Centra za istraživanje rata i ratnih zločina Republike Srpske.
– Jedan od očiglednih primera promovisanja tzv. bosanske nacije i proizvodnje nepostojećih istorijskih kontinuiteta koji sežu duboko u prošlost, jeste nedavni slučaj u vezi sa Čajničkim četvorojevanđeljem, koje su pojedini krugovi iz FBiH proglasili spisom “bosanske provenijencije”, čime se negira njegov pravoslavni i srpski karakter. Takođe, da ironija bude veća, pod krinkom brige za kulturno-istorijsko nasleđe Srpska pravoslavna crkva optužena je za njegovo ugrožavanje, jer je ušla u proces njegove restauracije i konzervacije tamo gde postoje najoptimalniji uslovi za to – u Beogradu – navedeno je u apelu povodom poslednjih pokušaja otimanja Čajničkog jevanđelja od Srpske pravoslavne crkve i proglašavanja tog dokumenta “bosanskom tekovinom”. Osim toga, Sarajevo već neko vreme prisvaja kralja Tvrtka Kotromanića, kome žele da podignu spomenik u tom gradu. Najglasnija u toj inicijativi je gradonačelnica Sarajeva Benjamina Karić koja je juče reagovala i na istup srpskih intelektualaca.
– Povelja Kulina bana je povelja iz bosanske vladarske kancelarije, pisana bosanskom redakcijom staroslavenskog pisma; stećci su srednjovekovni bosanski nadgrobni spomenici. Čajničko jevanđelje je nastalo u okrilju Crkve bosanske, te pravno predstavlja bosanski nacionalni spomenik. Tvrtko Kotromanić je svoju teritoriju – Bosansku banovinu, uzdigao u rang kraljevine. Ništa od ovoga nije isključivo srpsko – navela je Karićeva.
Srpski intelektualci odgovaraju da je kroz čitav 20. vek bilo pokušaja izvrtanja činjenica o stećcima, poput onih srpske porodice Hrabrena (Miloradovića) na nekropoli Radimlja u Stocu, pored kojih je na istom kompleksu podignut spomenik blajburškim žrtvama. Takođe, dodaju i da je tokom rata u BiH jedan od starih simbola hrišćanske tradicije krin ili ljiljan, obeležje srpske dinastije Kotromanića, korišćen za oznake i zastavu muslimanskih snaga u BiH.
– Da apsurd bude veći, pojedini predstavnici vlasti i intelektualne elite u FBiH slave turske osvajače Bosne, koji su doneli islam u ove oblasti, kao dominantnu crtu savremenog bošnjačkog identiteta, i istovremeno podižu spomenike Tvrtku Kotromaniću, koji se nazivao kraljem Srba – navode u apelu.
Široka akcija
Istoričari apeluju da na institucije i organe Republike Srpske i Srbije da se srpski srednji vek, koji nedvosmisleno obuhvata i srednjovekovnu Bosnu, kao i istraživački projekti u vezi sa njim, ozbiljno uvrste u finansiranje, podsticanje i promovisanje, ali i da se povede ozbiljna identitetska i politika pamćenja u vezi sa navedenim.
– Apelujemo na predstavnike Republike Srpske u zajedničkim institucijama, organima i specijalizovanim komisijama na nivou BiH da veoma pažljivo procenjuju pojedinačne inicijative vezane za srednjovekovno nasleđe i da na svaku zloupotrebu blagovremeno i adekvatno reaguju, te da o pokušajima manipulacija obaveste stručnu i širu javnost. Na članove akademske i stručne zajednice i nacionalne radnike apelujemo da se krene sa značajnijim delovanjem na ovim poljima, i da se u javnom prostoru reagovanjem i drugim oblicima aktivnosti onemogućavaju pokušaji falsifikovanja i “proizvodnje” različitih manipulacija – navedeno je u dokumentu.
Nemaju svoje, prisvajaju tuđe
Jedan od potpisnika apela, istoričar Boško Branković, rekao je da ga ne bi začudilo da Bošnjaci uskoro pokušaju prisvojiti i Goraždanskuštampariju, jednu do prvih srpskih na području današnje BiH.
– I to je lako objasniti. Kada neko nema sopstvenu istoriju i jezik,što je osnova nekog identiteta, onda otima i prisvaja tuđe. Doduše i mi sami smo krivi za ovo što nam se dešava, jer je postojalo kolektivno mišljenje da nema potrebe da čuvamo nešto što je naše. To je pogrešan pristup koji se u narednom periodu mora naglavačke promeniti – rekao je Branković.
