Prvi svetski rat u mnogome je odredio savremenu sudbinu Srbije. Albanska golgota jedna je od najstrašnijih epizoda iz nacionalne istorije, ali često se zaboravi da je tokom nje postojala i “druga strana”. Evo kako se o “Velikoj vojni” danas uči u Albaniji, zemlji preko koje su se povlačili naši preci.
Za razumevanje teritorija preko kojih se povlačila srpska vojska, ali i dobar deo naroda važno je razumeti situaciju koja je 1915. vladala u Albaniji jer o istoriji našeg južnog suseda dobar deo građana Srbije ne zna mnogo.
Dok je još uvek trajao Prvi balkanski rat 28. novembra 1912. Albanija je proglasila nezavisnost koja nije bila međunarodno priznata. Londonskim ugovorom sledeće godine Albanci su dobili i priznanje velikih sila, ali i stranog vladara – za prvog kneza imenovan je nemački plemić Vilhelm od Vida.
Sarajevski atentat u udžbenicima istorije u Albaniji se pominje samo uzgred, kao delo “srpskog nacionaliste” Gavrila Principa i da su velike sile to iskoristile kao povod za Prvi svetski rat. Malo dublje se ulazi u razloge za izbijanje sukoba i navode se kriza kapitalizma i potreba nekih sila da se moć u Evropi podeli drugačije.
Potez Gavrila Principa praktično je uništio albanski državnost. Ubrzo po izbijanju Prvog svetskog rata, knez Vilhelm je napustio zemlju čime je mlada kneževina prestala da postoji, a u Albaniji je zavladalo bezvlašće.
Albanija ubrzo postaje bojište interesa skoro svih zemalja koje ulaze u rat. Srbija podržava Esad-pašu Toptanija koji oktobra 1914. proglašava novu albansku državu – Albanski Islamski Emirat.
Međutim, deo savezničkih sila, kako bi privukle Italiju u svoj blok, rasparčava Albaniju i daje Italiji luke Saseno i Valonu. Potpisuje se tajni Londonski pakt 26. aprila 1915. kojim su Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo zadržale pravo da zatraže deobu Albanije između Srbije, Crne Gore i Grčke čemu se Italija ne bi protivila. Srbiji i Crnoj Gori je ovim ugovorom dodeljena albanska obala do ušća Drima.
U Albanskim istorijskim udžbenicima danas piše da je ovaj sporazum doneo “nebrojene patnje narodu Albanije“, a da je podela zemlje pretvorila Albaniju u “valutu za potkusurivanje imperijalističkih sila i šovinističkih suseda”.
– Novopečena država Albanija bačena je vukovima kako bi se spasle starije države – citat je britanske balkanologinje Idit Daram na koji se u školama u Albaniji često pozivaju da opišu stanje po izbijanju Prvog svetskog rata.
Krivica za izbijanje rata se svaljuje na Centralne sile, ali istoričari u Albaniji ne gledaju blakonaklono ni na sile Antante.
– Tajnim sporazumom 1915. imperijalističke sile Antante odlučile su da ukinu nezavisnost Albanije i da rasparčaju zemlju – stoji u udžbeniku za osnovnu školu.
Kada je Austrougarska, posle pobede nad Kraljevinom Srbijom i Kraljevinom Crnom Gorom, počela zauzimanje teritorije Albanije, Esad-paša Toptani je u ime Albanskog Islamskog Emirata objavio rat Centralnim silama.
Tokom srpskog povlačenja kroz Albaniju, Esad-paša je izdao naređenje da se srpskoj vojsci ustupi sva moguća pomoć kao i to da se na teritoriji Albanije obavezno mora primati srpski dinar kao sredstvo plaćanja.
Međutim, na teritoriji je u praksi vladao haos, a Toptani nije kontrolisao sva razjedninjena i rasparčana plemena. O ovome u udžbenicima ima malo pomena, a govori se samo o “oružanom otporu protiv okupatora”.
Nema govora o pomoći, zajedničkim borbama Albanaca i lokalnih Srba protiv austrougarskih trupa, ali ni albanskim zločinima nad Srbima koje su počinile bande odmetnute od vlasti Esad-paše.
