Milojko Budimir, generalni sekretar Udruženja Srba iz Hrvatske i autor više monografija i publikacija u kojima dokumentuje na koji način Hrvatska pokušava da prisvoji srpsku kulturnu baštinu u ovoj zemlji, ističe za “Vesti” da ni malo nije iznenađen “lavinom” oštrih reakcija zbog formulacije u novom zakonu o kulturnom nasleđu Srbije da “izdanja dubrovačke književnosti, pripadaju i srpskoj i hrvatskoj kulturi, zaključno sa 1867. godinom”.
– Tako nešto se moglo i očekivati i ne dešava se prvi put. Iako Srbija Odredbama Zakona o kulturnom nasleđu ne spori da dubrovačka književnost, zaključno sa 1867, pripada i kulturnom nasleđu Hrvata to su protumačili u Hrvatskoj da predstavlja otimanje hrvatske kulturne baštine i da će radi toga Srbija snositi posledice u pristupnim pregovorima sa Evropskom unijom. Ali, iako u Hrvatskoj smatraju da ovo pitanje nije ni stručno ni filološko, nego političko, činjenice ih potpuno demantuju.
Svađe oko velikana
Na dijalektološkoj karti jasno se vidi čiji je jezik Dubrovnika, veli naš sagovornik.
– Za dijalektologiju nije sporno da dubrovački govori spadaju u istočnohercegovački dijalekat tj. narečje, dakle u ono područje na kojem je Vuk pisao. Kao što su dubrovački pisci rođeni na području toga dijalekta, tako je i na području toga dijalekta rođen i Vuk Karadžić. Dubrovački pisci, pišući na svom maternjem jeziku, na istočnohercegovačkom dijalektu, pisali su na istom jeziku na kojem su u većini nastale srpske narodne pesme. Dubrovčani su naknadno proglašeni Hrvatima na osnovu iskonstruisane teze da Srbi i Hrvati imaju isti jezik, ali da se kao narodi razlikuju po veri, pa su Srbi samo pravoslavci, a svi katolici srpskog jezika su, u stvari Hrvati. Na osnovu te nakaradne teze nije moglo biti Srba rimokatolika, ali je moglo biti Hrvata štokavaca, tj. populacije koja govori isti jezik sa Srbima.
Obrazloženje Ministarstva kulture Srbije da je stara dubrovačka književnost jedinstvena pojava kod Južnih Slovena, koja ima svoje osobenosti i predstavlja veliko zajedničko dobro, Hrvatska vidi kao “hegemonističku politiku širenja tzv. srpskog sveta”, ukazuje Budimir.
Mnogo umereniji, ali i precizniji je istoričar, Predrag J. Marković, direktor Instituta za savremenu istoriju iz Beograda. Za ovog uglednog istoričara cela rasprava – šta je čije – izgleda “pomalo jadno” i to – s obe strane.
– Srpski nacionalisti poriču hrvatski identitet. Hrvatska čak i zvanično prećutkuje veliki srpski udeo u svojoj istoriji. Srećom, srpska javnost je uvek bila širokogruda. Zato su Josif Pančić i Ivo Andrić postali Srbi – poručuje Marković i za “Vesti” ističe da je sasvim očekivano da Hrvati ne žele da dele dubrovačku književnost sa Srbima.
– Oni nemaju dovoljno svojih tradicija. Niko ne zna gde su zadužbine njihovih srednjovekovnih vladara, a baš se i ne znaju granice njihovih zemalja. Zato ponekad prisvajaju i Nikolu Teslu, a vrlo često za jedinog uspešnog austro-ugarskog vojskovođu, feldmaršala Svetozara Borojevića kažu da je njihov – priča Marković.
Objašnjava da je problem oko “svojatanja” ličnosti i kulturnog nasleđa ipak mnogo dublji zato što svađe ovog tipa postoje uglavnom u “polupropalim društvima Jugoistočne Evrope”.
– Što neki narodi imaju jadniju sadašnjost, više se svađaju oko velikana iz prošlosti. Najčudniji takav primer je bugarsko ucenjivanje Severne Makedonije oko Goceta Delčeva. Bugarska je zapretila da će otežati put Severne Makedonije u EU, ako ne priznaju da je Delčev bio Bugarin.
Gde je 7.000 ikona
Ukazuje da pre 19. veka nacije nisu postojale u današnjem smislu te reči.
– Austrija je poništila rezultate popisa iz 1851, jer ljudi nisu razumeli pitanje o narodnosti. Među ponuđenim imenima je bilo i regionalnih, Dalmatinac, Slavonac… Neki narodi imaju snažan idenitet, pre svega zbog vere, Iranci, Jevreji, Jermeni. U našim krajevima je sve složeno. Albanci su postali veoma jedinstven narod, uprkos više vera (katolici, pravoslavci, suniti i bektaši) i dva različita narečja (Toska i Gega). Kod Južnih Slovena vekovima vlada zabuna oko nacionalnosti, najviše kod onih koje deli isti bosansko-hrvatsko-srpski jezik sa nekoliko imena. Vuk Karadžić je, po nemačkom uzoru, smatrao da su svi štokavci Srbi. Otac hrvatskog nacionalizma Ante Starčević je smatrao da su svi Južni Sloveni Hrvati. U takvoj situaciji, nije čudo da se Dubrovnik našao u središtu borbe za njegovo prisvajanje. Ta oaza slobode i civilizacije je usred zemalja pod surovom tuđinskom vlašću – objašnjava Predrag J. Marković.
Za Milojka Budimira, hrvatska optužba da Srbija pokušava da prisvoji deo njihove baštine leži u činjenici da se Srbi, nakon što su proterani iz svojih domova, proteraju i iz hrvatske kulture:
– I taj plan funkcioniše. Sa progonom Srba iz Srpske Krajine i Hrvatske tokom rata 1991-1995, došlo je i do sistematskog uništavanja spomenika kulture kako bi se uklonili tragovi milenijumskog prisustva Srba na tim prostorima. Došlo je i do tužbe Hrvatske pred Međunarodnim sudom pravde u Hagu, da je Srbija opljačkala hrvatsku kulturnu baštinu. Ovde je reč o samo manjem delu kulturnih dobara koja su krajiški Srbi poneli u svom izbegličkom prtljagu. Samo taj deo koji je prenet je i spasen, za razliku od onog daleko većeg dela koji je ostao u Hrvatskoj. Postavlja se pitanje gde je završilo oko 7.000 ikona koje su nestale u ratnom vihoru tokom devedesetih u Hrvatskoj?! Nisu samo nestale ikone, već i bogoslužbene knjige, arhivska građa i mnogo toga još što je pripadalo Srbima. Te ikone nisu samo umetničko blago, one su i kultni predmeti i njihov je vlasnik najpre Srpska pravoslavna crkva, a onda i srpski narod.
