Polazeći od kulturnog nasleđa koje je Mihailo Milovanović ostavio Mladenovčanima, a povodom 80 godina od njegove tragične smrti, ovim putem želimo da mu iskažemo poštovanje i zahvalnost.
Spomenik palim ratnicima 1912-1918. u Mladenovcu, proglašen za kulturno dobro, skoro čitav vek je simbol Mladenovca, a ikonostas u Crkvi Uspenja Presvete Bogorodice u Mladenovcu predstavlja jedinstven primer majstorskog umeća. Iako je u našem gradu živeo samo tri godine, svojim radom i delom ostavio je neizbrisiv trag.
Ovo je na otvaranju izložbe “Život i stvaralaštvo Mihaila Milovanovića u Mladenovcu 1926-1929” (traje do 5. novembra), autora Dejana Mandelca, u Galeriji FOAJE Centra za kulturu i turizam u ovom gradu, istakao je Zoran Jocić, član Gradskog veća Opštine Mladenovac zadužen za kulturu pošto je prethodno sve prisutne sa dve pesme pozdravio guslar Saša Laketić.
Hapšenje u Pragu
Posetioci mogu da vide osam od 12 originalnih ikona koje je čuveni umetnik naslikao za ikonostas Hrama Uspenja Presvete Bogorodice u Mladenovcu.
Ikonopisac Dejan Mandelc se zahvalio prisutnima što su se okupili u velikom broju napominjući da je Milovanović ovaj grad učinio lepim i boljim.
Milovanović, rođen u selu Gostinica kod Užica, jedan je od osnivača Udruženja likovnih umetnika Srbije, ratni slikar Vrhovne komande srpske vojske u Prvom svetskom ratu, autor čuvenih portreta srpskih vojvoda Radomira Putnika, Živojina Mišića, Stepe Stepanovića i Petra Bojovića, generala Pavla Jurišića Šturma, kralja Petra Prvog Karađorđevića i regenta Aleksandra Karađorđevića. Diplomirao je u Minhenu, a u otadžbinu se vratio na početku balkanskih ratova 1912. kao dobrovoljac. Početak Prvog svetskog rata dočekao je na usavršavanju u Pragu, gde je bio uhapšen. Kako se navodi u katalogu izložbe, posle bekstva iz praškog zatvora preko Nemačke, Poljske, Ukrajine, Crnog mora i Rumunije stigao je da se priključi na ratištu svojoj Drinskoj diviziji i sa srpskom vojskom preživeo je njenu golgotu…
I danas divljenje izaziva njegov Spomenik palim ratnicima Mladenovca 1912-1918, izrađen od belog venčačkog mermera. Visok je oko šest metara, a glavni motiv je stojeća figura srpskog vojnika u punoj ratnoj opremi oslonjenog na pušku. Kao model za lik ratnika, Milovanoviću je poslužio Petar Kuzmanović, zvani Pera Bukva, pekarski radnik iz Mladenovca koji se tada zatekao na redovnom odsustvu sa služenja vojnog roka. Postament se sastoji iz tri segmenta. Na najnižem delu postamenta nalazi se kružni motiv koji podseća na šare šumadijskih ćilima. Ovaj deo leži na prostranoj četvorougaonoj platformi sa stepeništem na bočnoj strani i sa šest stubića od venčačkog mermera koji na sebi nose krst sa ocilima, pokrivenih šlemovima i metalnim lancima.
I Rajs na osvećenju
Na prednjoj strani srednjeg dela postamenta između ugaonih stubića od tamnijeg kamena nalazi se ploča sa Milovanovićevim stihovima:
“U kamenu, kameni viteže,
Nasred mlada Mladenovca grada.
Gordo hrli nebu u visine,
Gordo hrli te se s nebom grli
Kao simbol patnje i pobede
I napajaj kroz duga stoleća
Duhom vere, bratstva i jedinstva
I ljubavlju snagom i lepotom
Snagom rase a lepotom duha,
Kršnu decu, kršne Šumadije!”
Na bočnim stranama ovog segmenta ispisana su imena 79 Mladenovčana koji su stradali u ratovima 1912-1918. U najvišem delu postamenta, bačvastog oblika, na prednjem delu nalazi se grb Kraljevine Srbije – dvoglavi beli orao sa krunom, sa uklesanim godinama 1912-1918. Ispod grba se nalazi natpis: “Za slobodu i ujedinjenje na ponos i slavu”. Na suprotnoj strani je Milovanović izveo scenu iz rata u bareljefu sa motivom njegovih poznatih artiljeraca iz praškog ateljea (1913-1914).
Na veličanstvenoj proslavi osvećenja spomenika 24. oktobra 1926. bio je prisutan veliki broj zvanica, među kojima i, u ime vlade, Miša Trifunović, general Dušan Matić, nekoliko narodnih poslanika, dr Arčibald Rajs, patrijarh srpski Dimitrije i kralj Aleksandar Prvi Karađorđević sa kraljicom Marijom… Posle pomena i osvećenja spomenik je otkrio Nikola Lazarević, koji ga je predao na čuvanje predsedniku Opštine Radovanu Miletiću. Prvi venac na spomenik je položio vrhovni komandant. Na vencu je pisalo: “Svojim ratnim drugovima Aleksandar Prvi.”
Streljan kao engleski špijun
Milovanović je napisao roman “Lendina vodenica”, štampan više od pola veka posle njegove nasilne smrti. Nosilac je Albanske spomenice, Ordena svetog Save 4. i 5. i Ordena Jugoslovenske krune 3. i 4. reda. Komunisti su ga streljali u Užicu 28. novembra 1941. godine, pod optužbom da je engleski špijun. Posle Drugog svetskog rata i socijalističke revolucije decenijama je bio pod velom ćutanja – i kad su mu slike izlagane, ime autora nije pominjano.
Bogato stvaralaštvo
Ovaj umetnik je izradio spomenike arhimandritu račanskog manastira i knezu Sokolske nahije Hadži Milentiju u manastiru Rača, komandantu Zlatiborskog komitskog odreda majoru Kosti Todoroviću u Srebrenici, srpskim ratnicima u Mladenovcu, spomenik na Krfu poginulim vojnicima Drinske divizije, mermerni ikonostas u crkvi u Mladenovcu. Izložbe njegovih slika u periodu između dva svetska rata, kako se ističe, bile su prvorazredan kulturni događaj, a hroničari su zabeležili da je izložba 1938. godine u paviljonu “Cvijeta Zuzorić” u Beogradu bila najposećenija postavka u dotadašnjoj istoriji te kuće.
