Unuk Stefana Nemanje i deda cara Dušana, kralj Stefan Uroš Drugi Milutin Nemanjić rođen je oko 1253. godine kao mlađe dete srpskog kralja Uroša Prvog i Jelene Anžujske. Iguman jednog od najstarijih srpskih svetinja, manastira Prohor Pčinjski, arhimandrit Metodije (Marković) kaže da se nažalost malo zna o životu ovog srpskog kralja pre nego što se ustoličio.
– Zapravo, njegov stariji brat Stefan Dragutin bio je viđen za budućeg očevog naslednika. Milutin postaje srpski kralj 1282. godine. Bio je zet vizantijskog cara Andronika Drugog Paleologa kroz brak sa carevom ćerkom Simonidom. Vladao je do 1321. godine. Za nepunih 40 godina svoje vladavine proširio je granice srpske države prema jugu. Preneo je svoju prestonicu u Skoplje, gde će se njegov unuk, Stefan Dušan 1346. godine krunisati za cara i izdati svoj znameniti Zakonik – priča arhimandrit Metodije.
Snježana Orlović, istoričarka umetnosti i autorka više kapitalnih monografija o najpoznatijim srpskim manastirima, ističe da je kralj Milutin nesumnjivo bio jedan od najznačajnijih vladara iz dinastije Nemanjića.
– O poreklu, genealogiji i životu kralja Milutina, ali i o kraljevoj velikoj ktitorskoj delatnosti saznajemo iz žitija koje je napisao arhiepiskop Danilo Drugi. Ženio se četiri puta i iz tih brakova je imao dva sina i dve ćerke. Nasledio ga je sin Stefan Dečanski.
Zvanična titula kralja Milutina glasila je: Stefan Uroš, po milosti Božjoj kralj i samodržac svih srpskih zemalja i pomorskih. Osvojivši Skoplje, težište srpske države je postepeno premeštao je prema jugu. Ratničkim osvajanjima, ali i dobijanjem određenih teritorija u mirovnim pregovorima, pa i kao miraz ženidbom ćerkom vizantijskog cara, Simonidom, Milutin je proširio državu u liniji Ohrid-Prilep-Štip – ističe Orlović i dodaje da je osim svestrane spoljne politike, u vreme kralja Milutina, Srbija doživela privredni i kulturni procvat.
– Otvoreni su najvažniji srpski srednjovekovni rudnici Brskovo, Novo Brdo i Rudnik i brojni rudokopi. U Srbiji tada dolazi do ekonomskog uzleta, a država postaje stecište najboljih graditelja, slikara, književnika i bogoslova, ravna drugim romejskim umetničkim centrima. Milutinova epoha znači jednu civilizacijsku promenu i uticaj Vizantije. Tada u Srbiju prodiru običaji vizantijskog dvora, preuzimaju se vizantijske titule i neke ustanove.
Smrt u Nerodimlju
Snježana Orlović podseća da se kralj Milutin upokojio 29. oktobra 1321. godine, u svom dvoru u Nerodimlju, a potom je sahranjen u Banjskoj, u hramu koji je sagradio za svoj večni počinak.
– Dve i po godine posle njegove smrti Crkva ga je kanonizovala kao Svetog kralja. Njegovo telo nalazilo se u Banjskoj sve do 1389. godine kada je preneto u Trepču, a zatim u Sredac, odnosno sadašnju Sofiju gde se i danas nalazi u Crkvi Svete nedelje – navodi ova istoričarka umetnosti.
Kovanje novca
Snježana Orlović podseća da je otvaranje brojnih rudnika omogućilo kralju Milutinu da kuje novac koji je bio po kvalitetu ravan venecijanskom grošu, a moguće i vredniji.
– Kad je došlo do minimalnog pada njegove vrednosti i na težini i u kvalitetu kovine, Venecija je zaustavila njegov prijem. Ovaj događaj, ali i situacija do koje je došlo 1305. godine u Bolonji, kad su se na gradskom tržištu pojavile ogromne količine srpskih dinara, potisnuvši iz opticaja gradski novac, verovatno su poslužili kao nadahnuće velikom pesniku Danteu Aligijeriju da u negativnom kontekstu pomene kralja Raške, u remek-delu srednjovekovne književnosti “Božanstvenoj komediji”.
