I sam naziv Singidounion – koji, prema spisima Apolonija s Rodosa, dolazi od reči Singaja, imena singijskog plemena, osnivača grada, i dounion, keltskog naziva za tvrđavu, ili utvrdu – svedoči o značaju ondašnjeg Beograda koji će, više vekova, zatim nositi naziv, samo nešto malo izmenjen, polatinjen – Singidunum. Kako se živelo u keltskom Beogradu, od vremena kada su oni pod svojim vođom Batanatom pokorili skitska i singijska plemena i obnovili Singidunum, do njegovog pada u rimske ruke, malo se može reći.
Kelti su doneli nove oblike društvenog sistema, što se najočiglednije ogleda u vojnoj autarhiji i ekonomski diferencijaciji u društvu. Materijalna kultura, pod njihovim uticajem, delimično se menja, ali zadržava dotadašnju kulturu gvozdenog doba koju su baštinili Tribali. Eksploatacija rudnog bogatstva dostiže, u toj preistorijskoj epohi, kulminaciju jer su Kelti bili u obradi metala neprevaziđeni majstori, što vidimo iz velikog broja raznovrsnih predmeta, ubrojenih u najbolja dela umetničkog stvaranja iz vremena prethrišćanske epohe, posebno izradi nakita, čije su se osnovne forme zadržale sve do danas.
Pronalaskom i upotrebom vitla, keramička proizvodnja takođe dostiže zavidnu visinu, a napredak je vidan i u drugim proizvodnim oblastima jer su Kelti rado prihvatali tekovine kulture drugih naroda, naročito Grka, koji su na njih imali presudan uticaj. Odlučujuću ulogu preuzima trgovina, koja u to doba naprosto cveta.
Aleksandar Veliki – u Sremu
Tit Livije i Plutarh opširnije govore o Keltima koji su u četvrtom veku pre n.e. krenuli iz svoje postojbine Galije, otuda i njihov naziv Gali. Nakon što su zauzeli Britaniju, osvojili su i Rim, koji su 390. g. pre n.e i spalili, te konačno stižu na teritoriju ondašnje Srbije – Tribalije. Arijan saopštava da su Kelti došli na Dunav 335. g. pre n.e. i zauzeli Singidavu, Singedon, kako su ga još nazivala tribalska plemena. Kako je do toga došlo?
Aleksandar Veliki ratovao je tada protiv Sirbija (Sirmije, Sermon – Srma), kralja Tribala. Sirbije, Sermon, dobio je ime po srmi, srebru, koje su srpska plemena obilato koristila za ukrašavanje i izradu nakita. Reči Srbin i srma su sinonimi, a oblast Srema dobila je ime po srmi, kao i njen glavni grad, rimski Sirmijum, Srm ili Srmov grad. Aleksandar je krenuo na kralja Tribala iz grada Amfipolja i do Srema je putovao 12 dana. U prvom sukobu, Makedonci su potukli Tribale, koji su se spasli begom preko reke Ljig, Leginos, ali je Aleksandar je nastavio gonjenje, sve do utvrđene gradine Peć, na ušću Dunava u Crno more, gde se Srm sklonio. Do opsade nije došlo jer je kralj Tribala Aleksandru poslao delegaciju s poklonima i molbom za pomilovanje, što je Filipov sin prihvatio jer je, u međuvremenu, zaratio sa Getima.
Uvidevši kakva opasnost preti i njenoj zemlji, skitska kraljica Ijomare, žena kralja Orijatona, ponudila je savez keltskom vojskovođi Brenu i nagovorila ga da krene na Grčku, neizmerno bogatiju od skitijsko-singalijske Srbije, jer će tamo naći znatno veći plen. Uvidevši da je Singidava-Singedon strateški značajna za buduća osvajanja, Brena je prvo obnovio ovaj grad i tek onda krenuo na jug. Glavnina, koja je išla moravsko – vardarskom kotlinom, brzo je zauzela Solun. Uz pomoć Orijatonovih trupa, pošlo mu je za rukom da zauzme i Vizantion, Carigrad.
Potpomognut Skitima, Brena dospeva do čuvenog proročišta u Delfima. I tu, u klancima, pod snežnim vrhovima olimpijskog Parnasa, doživeo je vojnu katastrofu i izgubio – glavu. Bez autoritativnog vođe, sudbina Kelta bila je zapečaćena. O toj Breninoj katastrofi, 297. godine pre nove ere, obaveštavaju nas Pausanija i Justin: "Izgubivši svoga vojskovođu Brenu, u borbi koja se nesrećno vodila kod Delfa, jedan deo Gala pobegne u Aziju, a drugi u Trakiju." Manji ostatak krenuo je u staru postojbinu, putem kojim su i došli, vardarsko-moravskom dolinom.
Rimski istoričari Strabon, Ptolomej, Arijan i drugi opširno objašnjavaju invaziju Kelta, spominjući plemena Tauriska i Skordiska, kojima je, posle povratka iz neuspele bojne, ipak uspelo da se učvrste u srpskom Podunavlju. Na povratku u Singidavu, Kelte su u više navrata napadala plemena Tribala, udruženi Singe i Skiti, i Geta. Keltima su u svim ovim borbama izlazili kao pobednici i uspeli da odbace Tribale duboko u unutrašnjost Srbije.
Kasnije, zbog vladarskih prepirki, u bratoubilačkom ratu sa Skordiscima, Taurisci izvlače deblji kraji, proterani i uklešteni između Dačana i progonitelja, potpuno su podlegli. Grad Taurunum, Zemun, koji je cvetao pod Tauriscima, Skordisci do temelja razaraju da bi izgraili svoj veliki Singidounion.
Stižu i rimske legije
Stabilizovani u Podunavlju, na vrhuncu svoje moći, Skordisci u drugom veku pre n.e revolucionarno utiču na kulturni razvitak svojih komšija Tribala. Singidunum doživljava procvat, kao vojni i privredni centar. Nalazimo ga na svim rimskim itinererima ondašnjeg doba. To je ona tačka na Dunavu koja je prva privukla rimske legije sa juga i istoka, a keltska kultura bila je toliko izrazita da su je ne samo prihvatili Tribali, koji su gajili vlastite vekovne tradicije, već je uticala i na kasniju rimsku kulturu.
|
Koreni feudalizma |
Skordiske će 83. godine pre n.e teško poraziti Scipion, čuveni rimski vojskovođa. Tada je i Gaj Julije Cezar krenuo u na Galiju, protiv Vercingentoriksa, koga se dočepao, pošto je opsadom grada Alezija njegove stanovnike iscrpeo glađu. Cezar je Vercingertoriksa prikazivao na javnim skupovima i svečanostima punih pet godina i, na kraju ga, kad mu je to sve dosadilo, pogubio. Vae victis,
teško pobeđenima, odnosilo se i na Kelte, čije je moćno carstvo tada nestalo s istorijske pozornice.
Svet antičke civilizacije postojao je na srbijanskom tlu još u vremenu kad se za Rim uopšte nije znalo. U procvatu, antička Grčka, u potrazi za novim sirovinskim izvorima i tržištima, osniva kolonije na Pontu i nastavlja ekspanziju ka ušću Dunava i uzvodno, u bogate krajeve i neispitane oblasti naseljene varvarskim svetom Ilira, Skita, Singa i Trako-Skita. Bilo je, dakle, neminovno da se na teritoriji današnje Srbije, kraj današnjeg Beograda, ojača već nastala kolonija. Rekli smo da je svedočanstvo o postojanju te bogate kolonije Singa ostavio Apolonije, u svojoj verziji mita o Argonautima. Tragove o naseljima i kulturi u ovoj oblasti, kao i nama susednim, nalazimo u Homerovoj "Ilijadi", kao i kod istoričara Teofrasta i Diodora.
U vreme dolaska Rimljana, Singidunum je bio veliki, značajan grad i centar šire oblasti. Rimljani ga prvo spaljuju, pa obnavljaju, kao bazu budućih vojnih pohoda. U blizini je i Taurunum, koji je takođe obnovljen. Justinijan i Prokopije kazuju o tim i drugim obnovljenim emporijumima, a Tacit daje podrobnija obaveštenja o njihovim vojnim posadama koje štite ondašnju Meziju.
Proces romanizacije Srbije, u prvom i drugom veku, na ovom tlu još nije pustio jake korene. Kulturno nasleđe, religija i tradicije Tribala još su čvrsti, mada, paradoksalno, u ovom periodu nema pisanih spomenika u kojima bi se i oni pominjali. Od drugog veka, na žrtvenicima i nadgrobnim pločama nalazimo i keltska imena. Neki od njih su čak i nosioci gradske vlasti. U celoj Srbiji je tada zabeleženi su domaća umetnost i zanatstvo, posebno izrada oruđa, oružja i nakita, kojima se zadovoljavala potreba i grada i gusto naseljenog zaleđa.
U gradskom magistratu Singidunuma, koji su dugo vremena vodili dekurioni, vođstvo preuzimaju predstavnici najvišeg staleža municipijalnog stanovništva, kurijali, koji u svojim rukama drže znatan deo poljoprivrednog zemljišta. Ovi veleposednici, preuzimanjem i političke vlasti, postaju stvarni gospodari Srbije, a u Singidunumu, na čijim brežuljcima se uzdižu njihove luksuzne vile, niče niz odbrambenih kastela: Taurunum, Confluentes, Tricornia, Mutatio ad Sextum i drugi. Situacija će se promeniti posle podele Rimskog carstva, 395. godine i prvog velikog uspeha Sarmata – zauzimanja Beograda 448. od strane Alana, koji su do nogu potukli rimskog vojskovođu Kamuda.
