Ivo Matović je iz Vojnoizdavačkog zavoda prekomandovan u Generalštab, u njegov Centar za strateška istraživanja, kojim je tada rukovodio veoma strogi, visoko obrazovani general Boško Ranitović.
Dobio je zadatak da pokrene i uređuje časopis “Savremeni strategijski problemi”.
– Pokrenuo sam ga i uređivao oko četiri godine, okupljajući oko redakcije stručnjake iz vojne nauke na operativnom i strategijskom nivou, iz vrha Generalštaba JNA, iz diplomatije, društvenih i tehničkih nauka. Potom sam prekomandovan u Vojni i novinski centar, gdje sam godinama vodio izdavačku delatnost, objavljujući knjige, uglavnom istaknutih domaćih pisaca, visokih vojnih starešina. Tako je nastalo 87 knjiga, sve iz savremene vojne misli.
Uto je, na inicijativu Republičkog odbora SUBNOR-a Srbije, došao i zadatak da, zajedno sa Odborom boraca i redakcijama koje su agilno vodili generali Janić i Stanimirović, okupimo istraživače, konsultante i kolumniste, arhiviste, već dokazane autore i druge znalce događaja o razvoju narodnooslobodilačkog pokreta u svim ustaničkim krajevima Srbije, svega onoga što se tiče jedinica tog pokreta, od ustaničih odreda do desetak divizija i dva korpusa.
U poodmaklim osamdesetim godinama prošlog veka izdavaštvo Vojnog i novinskog centra je bilo u punom stvaralačkom naponu i poletu. U redakciji su bili mladi, stručni, odgovorni i ambiciozni ljudi, koji su se svesrdo i poletno latili obimnog i vrlo odgovornog zadatka na ostvarivanju plana izdavanja knjiga iz edicije “Srbija u NOR-u”, svesni da je ova republika, iz i njima i meni nepoznatih razloga, uskraćena za ovu vrsnu literaturu i svedočenje dragoceno prvenstveno za buduća pokoljenja o ratu i revoluciji u Srbiji 1941-1945. godine.
Projekat jeste pokrenut u nevreme, sa, opet naglašavam, čudno i neobjašnjivo velikim zakašnjenjem, ali je to bio poslednji čas da se osvetli ovaj period novije istorije Srbije, jer se stroj živih svedoka i autora koji su se bavili ovom temom ubrzano proređivao, baš kao što je ubrzano opadalo i interesovanje za ovu priču, da se i ne govori o presušivanju izvora novca za finansiranje ovog skupog projekta.
Ipak. najveći broj projektovanih knjiga je realizovan, ostatak je bio u raznim fazama stvaranja, ali je onda stiglo i vreme novih ratova na našim prostorima, zlovakat dubokih ideoloških procesa i deoba, kad je nestalo i društvenog interesovanja i novca da se taj projekat do kraja ostvari.
Ipak, uprkos teško objašnjivom zakašnjenju i svim poteškoćama i nevoljama koje su ga pratile, u poslednji čas je urađen najveći deo ovog čudesno obimnog, složenog i veoma dragocenog istorijskog zadatka. I da to tada nije urađeno, siguran sam da bi ta praznina u novijoj srpskoj istoriji ostala zauvek jer su nastupila naopaka vremena višestranačja, podela po nacionalnim šavovima i idejama, krv i ratovi, raspad Jugoslavije i potpuna nezainteresovanost nove vlasti i države za ovaj tako važan, istorijski zadatak.
A vreme će, uveren sam, pokazati i potvrditi značaj više od 60 objavljenih knjiga u sklopu ovog projekta, sve iz pera aktera događaja jednog prelomnog i prevratničkog vremena, da je to snažno i dragoceno svedočanstvo o antifašističkoj i slobodarskoj Srbiji od 7. jula 1941. do 9. maja 1945, odnosno od pripreme za Ustanak do Dana pobede…
Tih poznih osamdesetih godina prošlog veka, upravo kad je u Vojnom i novinskogm centru kako-tako privođen kraju posao na projektu “Srbija u NOR-u”, Ivu Matoviću je jednog dana stigao poziv da se sutradan u podne hitno javi u Kabinet Saveznog sekretara za narodnu odbranu.
– Pozvao me telefonom lično tadašnji savezni sekretar, odnosno ministar vojni, general armije Veljko Kadijević, što mi je govorilo da tu nisu čista posla. Kod njega sam, slučajno ili ne, zatekao penzionisanog admirala Branka Mamulu, čiji sam rukopis, zajedno s njim, koliko juče redigovao i pripremao za štampu, što je bila treća njegova knjiga koju sam uredio i objavio u “VIZ” i “VINC”. Tu su još bili admiral Petar Šimić, predsednik Partije u JNA i moj dobar prijatelj, i general Marko Negovanović.
Bez okolišanja i šireg objašnjenja, general Kadijević mi je odmah posle srdačnog pozdrava rekao da su on i ovde prisutni njegovi najbliži saradnici krajnje nezadovoljni radom i ponašanjem tadašnjeg glavnog i odgovornog urednika “Narodne armije”, ali i sadržinom priloga u listu. Kazali su mi da su učestali i ozbiljni prigovori i od čitalaca i partijskih rukovodstava jedinica i ustanova, pa su ga stoga dan ranije udaljili iz redakcije, i odlučili da ja odmah preuzmem tu dužnost, uvereni da ću u predstojećem, veoma složenom vremenu konstruktivno sarađivati sa vojnim vrhom Jugoslavije na jačanju njenog jedinstva i njene odbrane.
Pakao Petrove rupe
Ivo Matović je utvrdio da je samo iz Crne Gore, pored Arsa Jovanovića, još 15 oficira bivše jugoslovenske kraljevske vojske, od onih koji su stupili u Narodnooslobodilačku vojsku, doguralo do čina generala i obavljalo najviše vojne i političke dužnosti, kako tokom Drugog svetskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, tako i posle.
Mnogi od njih su, poput Arsa Jovanovića, postradali 1948. godine nakon objavljivanja Rezolucije Informbiroa. Nisu, istina, kao Jovanovića, životom platili tu svoju stvarnu ili pripisanu ljubav prema Rusiji, ali su izdržali strahote robije na Golom otoku i drugim tamnicama otvorenim za informbirovce. Među njima i Arsov saborac, general Đoko Mirašević, možda i najznamenitija ličnost koja je preživela mučilište na Golom otoku i pakao takozvane Petrove rupe.
Ovaj major bivše jugoslovenske vojske na čijim je širokim prsima, pored nebrojenih drugih domaćih i inostranih odličja za ispoljeno junaštvo i vojničke vrline u borbama za slobodu u Prvom svetskom ratu, u koji je stupio sa samo 19 godina, sijala francuska Legija časti, zatim tri Obilića medalje, Karađorđeva zvezda sa mačevima i Orden belog orla sa mačevima, nije se dvoumio ni 1941. godine pod koji će barjak stati. A kad mu je Bajo Stanišić, pukovnik bivše jugoslovenske vojske, komandant svih četničkih snaga u Crnoj Gori ponudio da pređe u četnike i bude njegov zamenik, ponosni Kuč iz Doljana mu je bez dvoumljenja odgovorio: “Ja ne bih bio ni prvi, a kamoli drugi izdajnik u Crnoj Gori!”
SUTRA: Predsmrtna ispovest pukovnika Iva Matovića (12): U PAKLU DOBROVOLjAČKE ULICE
