Prošlo je desetak dana od kada se premijer u Prištini Ramuš Haradinaj na Tviteru pohvalio kako zajedno sa ambasadorom Nemačke u Prištini brine brigu za kulturno nasleđe Kosova. Slavili su “potpunu obnovu katedrale u Artani koju je izveo Kosovski arheološki institut uz finansijku podršku ambasade Nemačke”. Tek zahvaljujući reagovanju Raško-prizrenske eparhije i profesora Miloša Kovića koji je pre dve nedelje sa grupom studenata boravio u ovom delu Kosova i Metohije, srpska javnost saznaje da je reč o još jednom pokušaju falsifikovanja istorije i prisvajanje kulturnog i crkvenog nasleđa Srba na ovom prostoru.
Zapravo, reč je srpskoj srednjovekovnoj crkvi Svetog Nikole u Novom Brdu, srednjovekovnom naselju i izuzetnom arheološkom lokalitetu. Protivno zakonu o zvaničnim jezicima i nazivima opština, albanski mediji govore o “katedrali u Artani”, a ostatke srpske crkve tretiraju kao rimokatoličku katedralu. I sve to uz finansijsku pomoć nemačke države.
U Eparhiji raško-prizrenskoj ističu da se hram Sv. Nikole nalazi u jednoj od četrdesetak specijalnih zaštićenih zona, koje i po kosovskim zakonima podležu posebnoj proceduri, tako da rekonstrukcija ne zavise samo od kosovskih institucija, već i od stava Srpske pravoslavne crkve.
Naknadno obećanje
“Osim toga, ovaj stari verski objekat je na sajtu kosovskog Ministarstva kulture netačno predstavljen kao rimokatolička crkva, bez pominjanja autentične istorije hrama i dosadašnjih rezultata arheoloških istraživanja, što je žalostan pokazatelj tendencije menjanja istorijskih činjenica na ovim prostorima”, kažu u eparhiji SPC.
Predstavnici Raško-prizrenske eparhije stupili su u kontakt s nemačkom ambasadom u Prištini, a srpski mediji prenose nezvanično saznanje da je ambasador Kristijan Helt obećao da se u Novom Brdu ubuduće neće ništa raditi bez saglasnosti srpske crkve.
Pitanje je samo da li je za ovo uvažavanje argumenata SPC nemački diplomata zakasnio. Naime, ako je verovati prištinskim medijima, radovi na crkvi su okončani.
Evidentno je i kašnjenje i izostanak reakcije zvaničnog Beograda. Srpske državne institucije se o ovom novom slučaju uzurpacije nisu oglasile, a kamoli da su nešto preduzele pre radova.
Muk srpske države
Istoričar Miloš Ković kaže da se sada postavlja pitanje šta rade vlasti Republike Srbije.
– Da li je ikada iko od nadležnih iz Kancelarije za KiM, Ministarstva kulture ili Republičkog zavoda za zaštitu spomenika u poslednje vreme posetio Novo Brdo? Da li su videli šta se čini sa crkvom Svetog Nikole? Ako ništa ne učine, onda će to biti još samo jedan dokaz da su sadašnje vlasti u Beogradu svojim idejama o razgraničenju napustile Kosovo i Metohiju. Drugim rečima, da im je sasvim svejedno šta će se dogoditi s dragocenim nasleđem srpskog naroda na Kosmetu – kaže za “Vesti” Ković, zahvaljujući kome su i beogradski mediji počeli da pišu o novom slučaju prisvajanja srpskog nasleđa u južnoj pokrajini.
Artani, izmišljeno ime
Iako je zvaničan naziv opštine Novo Brdo, a to je i istorijski nesporno ime srednjovekovnog utvrđenja i grada koji je doživeo svoju ekspanziju u 15. veku, u vreme eksploatacije rudnika srebra, Albanci ovaj lokalitet nazivaju Artana. Marko Popović kaže da je to ime izmišljeno pre petnaestak godina i da nema nikakvo istorijsko utemeljenje.
Falsifikat prošlosti
Tačno je da je u srednjovekovnom gradu Novo Brdo, koje je imalo 18.000 stanovnika, tri puta više od Dubrovnika, zbog prisutnosti Sasa, poznatih rudara poreklom sa prostora današnje Nemačke, bila i katolička crkva. Ta bazilika Svete marije, poznatija kao Saška crkva, nalazila se u predrgađu. Tačno je i to da je postojala i mala katolička kapela Svetog Nikole, ali ona nije bila blizu istoimenoj pravoslavanoj crkvi koja se nalazila u središtu naselja, a gde sada Priština izvodi radove tvrdeći da rekonstruišu katoličku katedralu.
Nasleđe bez zaštite
Arheolog Marko Popović, koautor monografije “Crkva Svetog Nikole – Katedrala grada Novo Brda”, kaže da je nauka nesporno dokazala da se na mestu gde se sada izvode radovi nalazila pravoslavna crkva posvećena Svetom Nikoli.
– To je ustanovljeno nakon istraživanja čuvenog bračnog para arheologa Ljubinković sredinom 20 veka. Istraživanja tada nisu publikovana jer nisu bila kompletna. Na svoju inicijativu sam 2015. godine otišao u Novo Brdo, snimio arheološke ostatke i dopunio dokumentaciju – kaže za “Vesti” Popović.
Bez patronata države i zainteresovanosti institucija, Popović je zajedno s kolegom arhitektom Igorom Bjelićem objavio pomenutu monografiju.
– Kao što rade i sa drugim stvarima, tako Albanci pokušavaju da svojataju srpsko kulturno nasleđe, a bilo im je pogodno da to učine i sa Crkvom Sv. Nikole zato što se srpska država, pre svih Ministarstvo kulture, za Novo Brdo nije ni interesovala – kaže poznati areholog.
Osioni Nemci
Iako su albanski mediji objavili da je reč o završnici rekonstrukcije, arheolog Marko Popović kaže da to nije tačno i da je imao priliku da vidi projekat za koji su Nemci dali pare, a koji predviđa izgradnju trobrodne bazilike, odnosno izgradnju velike katoličke gradske crkve.
– Već sada je napravljena velika šteta na autentičnm ostacima srpske katedrale. Nemce nije interesovalo to što je reč o sakralnoj lokaciji SPC, a znali su tačno gde su o tome mogli da se informišu – dodaje Popović.
