Igor Popović, pomoćnik direktora Kancelarije za KiM zadužen za pravnu zaštitu, podršku lokalnoj samoupravi i imovinsko-pravne poslove navodi da je tokom 2004. godine na hiljade kosovskih Srba podnelo tužbe redovnom sudu za naknadu štete, ali je većina odbačeno.
– Pitanje adekvatne kompenzacije uništene i oštećene imovine srpske i nealbanske populacije na KiM potpuno je ignorisano ili opstruisano od strane Privremenih institucija na KiM, ali nažalost i od međunarodne administracije Unmika i takva praksa nastavljena je do danas. Na sve moguće načine onemogućeno je da oštećena lica dobiju mogućnost sudske zaštite prava na nadoknadu svoje oštećene ili uništene imovine. Podsećamo da se uništavanje imovine desio nakon završetka oružanih sukoba na KiM u vreme punog mandata vojne i civilne međunarodne zajednice čija je dužnost i obaveza bila da uspostave i omoguće mir. U tom zadatku međunarodne institucije su u potpunosti podbacile a nisu ni nadoknadile načinjenu štetu srpskom i nealbanskom narodu – kaže Popović i ističe da pravo na obnovu uništenih kuća koje u mnogim slučajevima na KiM nije ni ostvareno, a u nekima samo delimično ne isključuje pravo na punu ili adekvatnu punu kompenzaciju uništene imovine.
Popović podseća da su prognani Srbi, samo do 2007. godine podneli gotovo 19.000 tužbi u kojima su tražili naknadu štete načinjenu od dolaska međunarodnih snaga na Kosovo.
– Značajan broj ovih zahteva podnet je protiv Unmika, Kfora, Privremenih institucija samouprave – Vlade tzv. Kosova i lokalnih samouprava kao javnih vlasti koje su odgovorne za štetu jer nisu preduzele mere za zaštitu imovine. Unmik i Kfor su shodno Rezoluciji 1244 i Vojno-tehničkom sporazumu iz Kumanova bili odgovorni za održavanje javnog reda i mira na teritoriji AP KiM nakon povlačenja VJ i srpske policije i prema tome kao javne vlasti trebalo je da snose objektivnu odgovornost za štetu nanetu privatnoj imovini Srba i nealbanaca. Međutim, pravosuđe Prištine u svim svojim odlukama odbilo je da prihvati odgovornost i nadoknadi materijalnu štetu uz obrazloženja da je šteta napravljena pre 1999. godine kada kosovske institucije nisu bile formirane. U svim tim šturim objašnjenjima ne navodi se ni kako je sud i na osnovu čega utvrdio da je imovina uništena pre oktobra 2000. godine, kada su takozvane kosovske institucije formirane – kaže Popović.
Uništavanje uništenog
Igor Popović naglašava da je rezultat nečinjenja u odbrani prava Srba i drugih nealbanaca sistematsko ruiniranje i uništavanje napuštenih kuća raseljenog srpskog i nelbanskog stanovništva.
– Ovde nije reč o izdvojenim incidentima, već o sistematskom uništavanju već uništene imovine. Na meti albanskih ekstremista su naročito one stambene jedinice koje se nalaze u rubnim delovima preostalih srpskih sredina u cilju planskog vršenja pritiska na iseljavanje preostalog srpskog življa.
Nemoguća misija
Živojin Rakočević kaže da je obnova porušene privatne imovine u martovskom pogromu rađena “sporo i traljavo”.
– Kuće su tipske, često nekvalitetne, bez života. Ko vama može praviti kuću onako kako vam je napravio otac ili deda. Što se crkava i manastira tiče, obnavljalo se čudesnom upornošću SPC i Eparhije raško-prizrenske, igumana, monaha i vernog naroda, ali ko može vratiti hiljade, ikona, relikvija, knjiga, ikonostasa, ko može vratiti Uroša Predića u Štimlje. To je praznina koju popunjava vera i Bog – ističe Rakočević.
Bogorodica Ljeviška
Kroz istoriju katedralni (saborni) hram episkopa i mitropolita raško-prizrenskih, crkva Bogorodica Ljeviška zadužbina je Svetog kralja Milutina Nemanjića u Prizrenu, sagrađena na temeljima stare bogomolje iz 1306. il 1307. godine. Na listi Uneskove svetske kulturne baštine je od 13. jula 2006, a od 2014. godine rade se konzervatorski radovi na zaštiti fresaka.
Saborni hram
Kada su Turci crkvu Bogorodice Ljeviške pretvorili u džamiju, hram Svetog Đorđa postao je novi Saborni hram u Prizrenu u kome su po hrišćanskoj tradiciji vršena ustoličenja episkopa i mitropolita raško-prizrenskih. Temelji nove bogomolje osveštani su 1856, a hram je završen i osvećen 1887. godine čije je stvorena celina koju su činili Stari i Novi Saborni hram Svetog Đorđa i Vladičanski dvor Hram je 2004. zapaljen i miniran. Mada je još u fazi obnove, 2010. godine u njemu je ustoličen episkop raško-prizrenski Teodosije.
Prizrenska Bogoslovija
Prizrenska Bogoslovija, zadužbina Sime Andrejevića Igumanova, počela je sa radom 1871. i dala veliki broj učitelja i sveštenika koji su doprineli buđenju nacionalne svesti srpskog naroda u Turskoj okupaciji. Takođe, Prizrensku Bogosloviju završili su ili u njoj predavali najpoznatija imena Istorije SPC: patrijarh Varnava (Rosić), patrijarh Gavrilo (Dožić), patrijarh Pavle (Stojčević) i patrijarh Irinej (Gavrilović). Prilikom povlačenja srpske vojske 1915, kralj Petar Prvi Karađorđević je kraljevsku krunu i kraljevske insignije zakopao u Prizrenskoj Bogosloviji, kao zavet da će se vratiti u okupiranu Otadžbinu. U martovskom progromu Albanci su zapalili komleks zgrada ove škole. Bogoslovija je obnovljena 2011.
Manastir Zočište
Manastir Zočište, kod Velike Hoče posvećen Svetim Vračima Kozmi i Damjanu podignut je u 14. veku na ostacima stare vizantijske svetinje.
Manastirska crkva je srušena 1999. godine, a zatim 2004. i minirana. Manastir i crkva sada se nalaze u specijalnoj zaštićenoj zoni, ograđenoj bodljikavom žicom.
Manastir Devič
Manastir Devič je podigao despot Đurađ Branković oko 1434. godine u znak zahvalnosti za ozdravljenje svoje kćeri Device, po čemu je manastir dobio ime. Manastir je sagrađen na mestu gde se u šupljoj bukvi podvizavao jedan najvećih podvižnika 15. veka Sveti Joanikije Devički, posle prelaska iz Crne Reke. U martovskom progromu manastir je spaljen u prisustvu vojnika Kfora. Albanci su tada otvorili i oskrnavili grobnicu Svetog Joanikija Devičkog.
