Saborna crkva Svete trojice u Vranju imala je istorijat kao malo koja srpska svetinja u tursko doba. Sveštenik Aksentije Mišić u svom zapisu daleke 1910. kaže da su glavni zidari vranjske Saborne crkve, koji su i plan smislili, bili Andreja i Kosta Damjanović iz Velesa.
Sveštenik Mišić za "Glas Crkve" koji je izlazio u Nišu ovako opisuje izgradnju Saborne crkve Svete trojice: "Grad Vranje pao je u tursko ropstvo 1455. godine. Turci, po svome običaju, sve crkve ili su pretvorili u džamije ili u tekije, a neke spalili i porušili, tako da je narod sve do 1839. bio bez bogomolja, bez hramova. Te godine prvi građani vranjski, sa mitropolitom Gavrilom na čelu, kao i sa znanjem i odobrenjem svoga dobrog i pravednog Husein paše, izdejstvuju prvi ferman od sultana Mahmuda 1839. god. da mogu podići crkvu u gradu. Za ovu bogomolju Husein paša obeća građanima da će pokloniti svu gvožđariju potrebnu iz njegovih rudnika – Samokova i Vlasine – što je i učinio. Vranjanci, po odobrenju, otpočnu zidati veliku i prostranu crkvu sa tri kubeta i posle dve godine bace i ćeramidu na krov. Međutim, Turci videći ovako veličanstvenu građevinu, razdraže se i pobune Arnaute okolnih sela protivu Srba i Husein paše – koga obede da je đaurski prijatelj, jer im zida crkvu, te 1842. god. na Spasov dan dignu bunu. Napadnu varoš, opljačkaju hrišćane, pa i mnoge mirne Turke, a crkvu sruše; mitropoliju zapale, kao i mnoge druge kuće. Husein paša, pak, krišom pobegne u Skoplje gde od muke i umre. Povodom ovih nereda, a na žalbu i Srba i Turaka, pošalju iz Carigrada Jumer pašu, rodom iz Lijevne, iz srpskog primorja (po pričanju, Srbina poturčenjaka), sa nizamom i topovima, koji pobunjenike potuče na Šapranačkom visu pred Vranjom, prvake-vođe, i turske i arnautske, poveže u lancima i otprati u ropstvo u Carigrad i Anadol gde svi izumru i niko se ne vrati iz ropstva. Komisija carska, koja je bila došla iz Carigrada, ocenila je štetu crkvi u 360.000 groša, no ova suma nije isplaćena. Ovako porušena crkva stajala je punih 16 godina, čekajući na procenu. No, kad od toga ne bi ništa, Vranjanci sa svojim novim mitropolitom Joakimom izdejstvuju nov ferman 1856. godine, od sultana Medžida da otpočetu crkvu nastave zidati, što i učine, i posle dvogodišnjeg zidanja crkva bude gotova, snabdevena sa svima potrebama i godine 1858. bude svečano osvećena od episkopa – vikarija Paisija. Crkva je posvećena Svetoj trojici, i taj dan slavi, a građani toga dana nose i litiju po polju. Sve ikone na ikonostasu izradio je u to vreme čuveni zograf Samoil (Dičo) Isaković iz Velesa. Do oslobođenja crkva nije imala zvonaru niti zvona, a posle oslobođenja odmah su nabavljena dva velika zvona, koja su bila nameštena na zvonari od greda. Godine 1896. godine tutor crkveni Rista Hristić sa sveštenstvom ozidao je novu zvonaru od tvrdog materijala na osam uglova", zaključuje Aksentije Mišić. Danas je Saborna crkva Svete trojice glavni i najveći pravoslavni hram u Vranju i središnja crkva Vranjske eparhije Srpske pravoslavne crkve.
|
Daroviti ikonopisac
|
