Heraldičar Ljubodrag Grujić, autor današnjih državnih simbola Republike Srbije, zastave i grba, objašnjava da upotreba trobojke u datira od kada postoji novovekovna Srbija, ali da je, ipak, prvi put precizno, državna zastava Srbije kodifikovana tek 2010. godine.
– Od 2004. godine u okviru Državne zajednice Srbija i Crna Gora u Srbiji se uredbom preporučivala upotreba trobojke s grbom, ali nije bila obavezna. Dotad se tolerisala i trobojka s petokrakom i socijalistički amblem iako je i tada bila u većini upotreba trobojke s nezvaničnim grbom Srbije, razne uglavnom netačne heraldički verzije. Pre toga je bila SRJ gde Srbija nije imala sređen grb nego samo socijalistički amblem. Koristila je grb savezne države u kojoj se prvi put posle Titoslavije vratio srpski orao, a zastava je bila jugoslovenska plavo-belo-crvena bez grba. Vrlo tužno vreme, ali sa znacima povratka sebi od 1990-2010 – objašnjava Grujić.
Pre toga je bila SFRJ sa socijalističkim amblemima po sovjetskom modelu i jugoslovenska trobojka s crvenom petokrakom fimbrirano zlatnom na sredini, podseća naš sagovornik:
– Za vreme nacističke okupacije Srbija je imala srpsku trobojku sa srpskim grbom na sredini, ali bez krune i bez krinova na grbu, da se pokaže da je okupirana teritorija, kao i neke zemlje danas. Pre toga je bila Kraljevina Jugoslavija s jugoslovenskom trobojkom plavo-belo-crveno. Prethodno je bila Kraljevina Srbija sa srpskom trobojkom i velikim grbom Srbije na sredini zastave s proizvoljnim dimenzijama, uglavnom samo unutar plavog polja. Pre toga je bila zastava vazalne kneževine Srbije sa osmanskim simbolima u gornjem desnom uglu i štitom s krstom među četiri ocila na sredini. Pre toga je bilo nekoliko nezvaničnih barjaka ustaničke Srbije,
I đakon Hadži Nenad M. Jovanović, autor monografije “Grbovi, zastave i himne u istoriji Srbije”, ističe da je srpska trobojka u današnjem obliku “mlada pojava u srpskoj veksilološkoj tradiciji”.
– Njena geneza se zapravo vezuje tek za 1835. i poznati Sretenjski ustav. U srednjem veku, pa i docnije – sve do ustaničkih barjaka 1804-1813. i 1815-1817, srpske zastave su bile ili krstaš barjaci ili su na sebi nosile različite ikonografske predstave, što svedoči o njihovom poreklu i srodnosti sa crkvenim litijskim barjacima. U ta vremena, zapravo, nije bilo, niti je moglo biti, utvrđene državne zastave, iako su zastave, naravno, široko korišćene. Međutim, kao trobojka, ona figurira tek od pomenute godine i to pod uticajem francuske trikolorke i političko-idejnih kretanja, koje je ona simbolizovala u širem evropskom kontekstu – kaže đakon Jovanović.
On dodaje da Srbija tu nije bila nikakav izuzetak kad je reč o evropskim ili svetskim okvirima:
– Slično je i sa zastavama Italije, Belgije, pa i Nemačke, Holandije, ali i mnogih drugih zemalja van Evrope, kao što su npr. Meksiko, Paragvaj, Kamerun, Čad, Indija, Iran i mnogi drugi. Ta prvobitna srpska trobojka je baštinila sasvim drugačiji raspored, tzv. panslovenskih boja. Bila je crveno-belo-plava, kao što je danas slučaj npr. sa zastavom Hrvatske. Međutim, kao i sam Sretenjski ustav, ta zastava je povučena relativno brzo jer je tadašnje Osmansko i Austrijsko carstvo, pa i našu tadašnju silu zaštitnicu – carsku Rusiju, ona preterano podsećala na Francusku i revolucionarni duh, koji je ona tada reprezentovala i implicirala.
Patriotski i profesionalni zadatak
Autor današnjeg izgleda zastave i grba Srbije, heraldičar Ljubodrag Grujić kaže da je do idejnih rešenja došao ravnajući se prema zakonu države Srbije koji opisuju izgled zastave, ali kako bi verodostojno predstavio burnu istoriju Srbije.
– Za Vladu Srbije sam izvodio studije s objašnjenjima o kodifikaciji izgleda, drugim rečima, etalonu, svih obeležja Republike Srbije i njenih zvaničnika koji zakonom imaju propisana veksilološka obeležja. Uspešno urađena veksilološka jedinica (veksilologija je nauka o zastavama) mora da tačno zna šta je i čemu ona služi. Zastava Srbije nije zastava svih Srba jer za to služi trobojka kao narodna zastava nego je zastava države Srbije. Ovo treba da bude kodifikovana, prvi put u istoriji, zastava Republike Srbije koja je doslovno pretekla posle svega što nam se desilo u 20. veku. Ona baštini ne jednu burnu istoriju Srba i Srbije nego minimum dve te istorije, a moj patriotski i profesionalni zadatak bio je da stvorim emblazon – tj. grafički izgled – koji će biti takav da ima ambiciju da skladno pokaže što je moguće više iz te naše istorije – otkriva Grujić.
