Na današnji dan rođen je Oldos Haksli, engleski pisac i jedan od najistaknutijih evropskih esejista 20. veka; čuven po romanu “Vrli novi svet” i studiji “Vrata percepcije”.
Oldos Lenard Haksli rodio se 16. jula 1894. godine u Godalmingu, u Engleskoj, u porodici čiji članovi su generacijama predstavljali istaknute članove visokog društva.
Oldosov deda, Tomas Henri Haksli bio je zoolog, ali se najviše istakao kao “Darvinov buldog”, jedan od najvećih propagatora Darvinove teorije evolucije u XIX veku, dok će skoro jedan vek kasnije, 1963. godine, Endrju Haksli, Oldosov polubrat, postati jedan od dobitnika Nobelove nagrade za medicinu.
Lenard, Oldosov otac, pored toga što je bio učitelj i pisac, posedovao je veoma dobro opremljenu laboratoriju u kojoj je mladi Haksli sticao svoja prva znanja, dok je sa zvaničnom nastavom započeo u osnovnoj školi “Hilsajd”, gde mu je predavala njegova majka Julija, po zanimanju učiteljica. Kasnije se mladi Haksli upisao na Iton, jedan od najčuvenijih engleskih koledža.
Iako je porodica imala drugačije planove za mladog Oldosa, sudbina se isprečila i odredila mu da ne ide stopama uglednih rođaka. U četrnaestoj godini oboleo je od zapaljenja rožnjače, usled čega je narednih nekoliko godina bio gotovo u potpunosti slep. Čim mu se vid malo povratio, umesto da se posveti medicini ili biologiji, Oldos se upisao na Oksford, da bi studirao englesku književnost. Diplomirao je 1916. godine, usred Prvog svetskog rata, od kojeg je, zbog svoje bolesti bio izuzet.
Ubrzo po završetku formalnog školovanja, Haksli je započeo svoju književnu karijeru, objavljujući uglavnom satirične priče u kojima je ismevao modu i manire visokog društva u Britaniji, da bi se potom okrenuo poeziji i objavio četiri zbirke, pre nego što se definitivno posvetio pisanju romana.
Godinu dana je proveo kao predavač francuskog jezika na Itonu, gde je predavao i Eriku Bleru, kasnije poznatijem pod svojim pseudonimom, Džordž Orvel.
U svom prvom romanu, “Kromov kukavičluk” (1921), Haksli kritikuje Viktorijanske i Edvardovske društvene principe koji su doveli do stvaranja povoljne klime za izbijanje Prvog svetskog rata.
Godine 1925. Oldos Haksli se po prvi put uputio u Sjedinjene američke države. Ipak, ono što je tamo video duboko ga je pogodilo.
Prepun užasavajućih utisaka, po povratku sa putovanja u Ameriku, on zapisuje svoja zapažanja, pravi skice i slaže sve potrebne elemente u temelj svog najboljeg romana, kojem će dati ironičan naziv po jednoj rečenici iz “Bure”, drame koja se pripisuje Šekspiru – “Vrli novi svet”, koji je objavio 1932. godine.
“Vrli novi svet” dočekan je “na nož” kako od književnih kritičara, tako i od sveukupnog medijskog establišmenta, te je roman tek decenijama kasnije stekao svoj kultni status. U svom delu uspeo je da objedini sve mane savremenog društva, ne uklanjajući svoju žaoku ni od koga, već sve podvrgavajući žestokoj kritici.
“Vrli novi svet” je svet otuđenosti, potrošačkog mentaliteta, lažne sreće i neprikosnovenih autoriteta. Za razliku od romana “1984” (1949) Džordža Orvela (a koji je nastao po uzoru na “Vrli novi svet”, baš kao što je “Vrli novi svet” nastao po uzoru na roman “Mi”, ruskog pisca Jevgenija Zamjatina, iako je Haksli negirao da je to delo pročitao pre nego što je započeo rad na sopstvenom), gde vlast uspostavlja i održava svoj autoritet pomoću sile i apsolutne kontrole (pa je zato atmosfera u tom svetu tako sumorna i siva), vladari u “Vrlom novom svetu” su se opredelili da stvore ljude kakvi su im potrebni (pa atmosfera u ovom delu nije sumorna, već laka, jer odiše površnom srećom i trivijalnim zabavama).
Sve do 1937. godine živeo je na relaciji Engleska – Italija – Francuska, kada je jasno uočio da svet juriša ka novom globalnom ratu, pa se preselio u Los Anđeles i pokušao da izgradi karijeru kao scenarista. Ipak, u Holivudu se nije proslavio, jer su njegove tekstove moćni holivudski producenti smatrali suviše teškim i nefilmičnim.
Po dolasku u Ameriku otkrio je u sebi nove sklonosti, pre svega ka misticizmu, pa se učlanio i do kraja života ostao važan član jednog mističkog kulta. Pored toga, interesovao se za hipnozu, prisustvovao brojnim seansama za prizivanje duhova i počeo da eskperimentiše sa drogama.
Godine 1953. po prvi put je probao meskalin (meskalin je već bio sintetizovan u laboratoriji, te je postao omiljen među psihijatrima jer je izazivao pravu “orgiju vizija”, a potom stekao i kultni status među evropskim intelektualcima). Eksperimentišući s drogama, Haksli je napisao i svoju studiju na tu temu, naslovljenu “Vrata percepcije” (The Doors of Perception), koja će kasnije oduševiti mladog Džimija Morisona, te će on po njoj nazvati svoj bend “The Doors”.
