Arhimandrit Sava, ubrzo po dolasku iz Svete gore u Srbiju, 1207. godine započinje žitije svog oca Stefana Nemanje, u monaštvu Simeona, opisom građenja očeve zadužbine Studenice i veli: "Naš sveti manastir ovaj, bilo je ovo mesto kao pusto lovište zverova. Kada je došao u lov gospodin naš i samodržac Stefan Nemanja koji je carevao svom srpskom zemljom, i kada je on lovio ovde, izvoli mu se da ovde, u ovom pustom mestu sagradi manastir ovaj na pokoj i umnođenje monaškog čina". Manastir Studenica postao je jedan od najlepših i srpskih i svetskih manastira, ne samo zbog prefinjenog stila vizantijsko-raške škole, nego i zbog divote predela u kojem je podignut.
|
Tragovi bogate riznice |
Studenicu je Nemanja gradio od 1183. do 1196. godine, i tada se na državnom saboru najpre odrekao prestola zarad svog sina Stefana, a zatim i zamonašio, dobivši ime Simeon. Tri godine kasnije upokojio se u svetogorskom manastiru Hilandar. Sveti Sava, na zahtev svoje braće Stefana i Vukana, 1207. preneo je očeve mošti i sahranio ih u studeničku Bogorodičinu crkvu. Narednih godina, pod Savinim starateljstvom, Studenica je postala ne samo središte kulture i duhovnosti srednjovekovne Srbije, nego i medicinsko. U njoj je otvorio prvu bolnicu. Tu je Sava napisao Studenički tipik, u kojem je pored očeve biografije ostavio i dragocene izvore o monaškom životu svog vremena. Ovo je i prvo književno delo koje je napisao Srbin. Brigu o Studenici nastavili su Nemanjini potomci i ostali srpski vladari. Kralj Radoslav je 1235. podigao monumentalnu pripratu ispred Bogorodičine crkve, a kralj Milutin 1314. sagradio malu crkvu posvećenu svetom Joakimu i Ani, koja je poznata i kao Kraljeva crkva. Nekada se u okviru Studenice nalazilo 14 crkvi od koji su sačuvane samo tri i u njima se obavljaju bogosluženja. Teško doba pod Turcima nije zaobišlo ni narod ni njegovu svetinju. Turci su odmah pretopili olovni krov u municiju, a Studenica je opljačkana i u 17. veku, posle austrijsko-turskog rata, a najviše je stradala u vreme Prvog srpskog ustanka, jer su njeni monasi zdušno pomagali svoju ustaničku braću.
Neki monasi su sklonili mošti kralja Stefana Prvovenčanog, Nemanjinog sina, u manastir Vraćevšnicu, i one su, posle još preseljenja, konačno 1839. vraćene u prvobitno mesto. Pored paljenja, Studenica je 1846. pretrpela i nestručnu obnovu, kada su slikari, da bi živopisali nove freske, upropastili stare. Ovaj sloj je skinut tek 1951. godine. Manastirska crkva građena je kao porodična grobnica Nemanjića, i tu pored osnivača i njegovog najstarijeg sina i prvog srpskog kralja, počiva i njegova žena Ana, u monaštvu Anastazija. Od 1986. Studenica je pod zaštitom Uneska.
