U julskom izdanju magazina “Odbrana” objavljen je specijalni prilog o ađutantima srpskih vladara. Autor priloga je pukovnik dr Slobodan Đukić, a uz dozvolu autora i magazina “Odbrana”, “Vesti” prenose biografije ljudi o kojima se malo zna.
“Odbrana” je magazin Ministarstva odbrane i Vojske Srbije i nastavlja tradiciju “Ratnika”, prvog vojnog lista u Srbiji koji je izašao 24. januara 1879.
Ađutanti su delili sudbinu srpskih vladara. Obavljajući važnu i poverljivu dužnost oni su imali priliku da bliže upoznaju vladare i steknu njihovo poverenje. Međutim, tokom burnih političkih dešavanja – dinastičkih prevrata, državnih udara i političkih smena – ađutanti su bili izloženi udaru. Neki su svoju vernost vladaru platili životom, dok su drugi bili prognani iz zemlje, osuđeni na zatvorsku kaznu ili su izgubili službu. Mnogi od njih su do danas ostali zaboravljeni.
Đorđe Milovanović
Konjički kapetan Đorđe Milovanović rođen je 1813. u selu Žabari, u Kragujevačkoj nahiji. Osnovnu školu učio je u selu Brusnica, kao pitomac gospodara Jovana Obrenovića. U redovnu vojsku stupio je 1830. godine. Kada je knez Miloš 1833. odabrao nekoliko mladića i poslao ih u rusku vojsku na školovanje, među njima je bio i Đorđe. Posle tri godine službe u ruskoj vojsci vratio se u Srbiju 1836, kada je unapređen u čin konjičkog potporučnika. Milovanović je 1840. pratio kneza Mihaila u Carigrad, i po povratku u Srbiju knez ga je uzeo za svog ađutanta. Kada je 1842. knez Mihailo napustio Srbiju, Milovanović je u istom čamcu s njim prešao Savu i ostao u Sremu godinu dana. Pošto se vratio u Beograd, jedno vreme živeo je bez službe. Posle godinu dana postavljen je za člana okružnog suda u Gurgusovcu (Knjaževcu), a zatim je premešten u Jagodinu, gde je kao sudija ostao do kraja 1853. godine. Naredne godine postao je predsednik okružnog suda u Zaječaru. Prisustvovao je Svetoandrejskoj skupštini 1858, koja je zbacila Aleksandra Karađorđevića sa vlasti i za kneza izabrala Miloša Obrenovića. Milovanović je bio u deputaciji koja je otišla u Bukurešt da dovede starog kneza u otadžbinu. Knez Miloš je postavio Milovanovića za člana kasacionog suda u februaru 1859. godine. U septembru iste godine imenovan je za državnog savetnika i izabran za ministra unutrašnjih poslova. Tu dužnost je obavljao sve do smrti kneza Miloša 1860. godine. Milovanović je 1865. upućen u Crnu Goru gde je umesto kneza Mihaila krstio prvu kćer kneza Nikole. Kratko vreme 1875. bio je ministar pravde, a potom je vraćen u Savet, gde je ostao do smrti. Umro je od srčanog udara 26. novembra 1885. i sahranjen kod Crkve Svetog Marka na Paliluli.
Đorđe (Đoša) Milovanović bio je krupan, stasit, lep čovek. Naravi je bio blage, pogodne u društvu. Zato je svuda bio rado priman.
Živko Davidović
Pukovnik Živko Davidović rođen je 1810. u Beogradskoj nahiji. Kao mladić bio je na službi u Rogači kod Nikole Katića, koji je bio knez Kosmajske knežine i sudija Beogradske nahije. U vojsku je stupio 1830. kao redov. Nalazio se u grupi od 30 mladića koje je knez Miloš 1833. uputio u Rusiju da steknu vojno obrazovanje. Kada se 1836. vratio u Srbiju, proizveden je u čin potporučnika. Kao kapetan postavljen je na dužnost ađutanta kneza Miloša Obrenovića 1939. godine. Posle Vučićeve bune 1842. i dolaska na vlast kneza Aleksandra Karađorđevića, postavljen je na dužnost načelnika Krajinskog okruga u Zaječaru. Unapređen je u čin potpukovnika 1844. i postavljen na dužnost načelnika Glavnog vojnog štaba. Naredne godine imenovan je na dužnost kneževog ađutanta i unapređen je u čin pukovnika. Na dužnosti ađutanta ostao je sve do 1856, kada je imenovan za člana Državnog saveta. Posle povratka kneza Miloša u Srbiju 1859, morao je da napusti državnu službu. Živeo je u Beogradu i bavio se trgovinom. Za života je stekao veliki imetak i bio poznat kao veliki darodavac. Invalidskom fondu vojnog ministarstva poklonio je 1895. godine 12.000 dinara, što je za ono vreme bio veliki novac. Odlikovan je Ordenom takovskog krsta I reda 1893. godine. Umro je u Beogradu 1904. u 96. godini, kao najstariji srpski oficir. U Vojnom muzeju u Beogradu čuva se redak primerak puške na kojoj je ugravirano ime Živka Davidovića.
Sin diplomata
Milovan Đ. Milovanović, Đorđev sin bio je teoretičar države i prava, diplomata i političar, jedan od prvaka Narodne radikalne stranke. Obavljao je dužnost ministra inostranih dela za vreme Aneksione krize 1908-1909, a zatim bio predsednik Vlade Kraljevine Srbije (1911-1912), u vreme kada je zaključen savez sa Bugarskom, koji je omogućio stvaranje Balkanskog saveza za rat sa Turskom.
Pratnja i izaslanici
Ađutant (adiutans, pomoćnik) je oficir dodeljen vladaru, višim vojnim starešinama, a ponegde i članovima dinastije za obavljanje njihovih ličnih (sekretarskih) poslova. U početku ađutanti nisu imali određene funkcije, već su vršili one poslove koje im je vladar stavljao u dužnost. U ratu su nosili vladareve zapovesti vojsci i tumačili ih, pa su morali dobro poznavati njegove ideje i namere. Stoga su birani među odanim, inteligentnim i vrednim oficirima, dobrim i izdržljivim jahačima. U mirno vreme ađutanti su bili pomoćnici vladara, odgovorni za izradu i ekspediciju vojnih dokumenata, koja je potpisivao i izdavao vrhovni komandant.
Bili su u pratnji vladara na paradama i smotrama, a često i njegovi izaslanici na državnim svečanostima. Pratili su vladara prilikom putovanja u inostranstvo, pa su dobro poznavali protokole na stranim dvorovima i znali neke od evropskih jezika: francuski, nemački ili ruski.
