Ovog 15. decembra navršava se 106 godina od jedne od najsjajnijih pobeda srpske vojske u Prvom svetskom ratu – Kolubarske bitke.
Vođena od 16. novembra do 15. decembra 1914. na frontu širokom oko 200 kilometara, ova bitka je odnela čak 153.373 srpskih vojnika, ali je istovremeno ostala upisana i kao jedna od najveštijih vojnih strategija u istoriji ratovanja zbog čega se i danas izučava na američkom Vest Pointu.
Srbija je, zahvaljujući blistavoj zamisli tadašnjeg komandanta Prve armije, vojvode Živojina Mišića, uspela potpuni vojni krah da pretvori u blistavu kontraofanzivu i pobedu nad višestruko jačom i brojnijom vojskom Austrougarske.
Klanje i silovanje
Najkrvavije – ključne borbe srpske vojske odvijale su se na Varovnici gde je, u spomen-kompleksu i ove godine, 8. decembra, delegacija Ministarstva odbrane i lokalnih vlasti položila vence i poklonila se senima hrabrih ratnika.
– Pobedom nad daleko nadmoćnijim trupama austrougarske 5. armije u Kosmajsko-varovničkoj bici i sprečavanju njihovog prodora ka Mladenovcu, Aranđelovcu i Topoli srpska vojska konačno je rešila ishod Kolubarske bitke. Vojni istoričari s pravom smatraju da je sudbina Srbije te ratne 1914. godine rešena na Kosmaju i Varovnici – ističe Marko Stojanović, publicista iz Mladenovca i autor knjige o Kosmajsko-varovničkoj bici.
Stojanović napominje da su borbe trajale od 6. do 10. decembra 1914.
– Posle privremenog napuštanja prestonice, trupe Odbrane Beograda povukle su se na položaj Sibnica-Kosmaj-Varovnica. Prema planu vojvode Radomira Putnika, trebalo je da zadrže prodor višestruko nadmoćnije austrougarske 5. armije, koja je, po zamisli glavnokomandujućeg Oskara fon Poćoreka, imala zadatak da preko Kosmaja i Varovnica prodre u pozadinu glavnih srpskih snaga. Sva četiri dana, po hladnom vremenu i zemljištu pokrivenom snegom, vođene su jako teške i krvave borbe – kaže Stojanović.
Najkritičniji dan bio je 8. decembar, kad su u prepodnevnim časovima trupe 7. austrougarske divizije zauzele Kosmaj.
– Žestoke borbe vođene su i u noći između 8. i 9. decembra na varovničkom odseku, pogotovo na položajima Kasapsko i Marinovačko brdo, gde je velikom hrabrošću i upornošću trećepozivaca i sastava 7. pešadijskog puka trećeg poziva, koji su dobrim delom bili meštani mladenovačkih i sopotskih sela, zaustavljen odlučujući neprijateljski udar. Poseban motiv da se u borbi istraje srpskim vojnicima bili su brutalni zločini austrougarske vojske u okolini Sopota i Mladenovca, gde je ostrvljeni neprijatelj silovao, ubijao i klao žene i devojke, streljao nemoćne starce, maltretirao i prebijao civile, internirao maloletna lica, skrnavio objekte Srpske pravoslavne crkve, pljačkao i palio sve što se opljačkati i upaliti može. Jezivo svedočanstvo o tome ostavio je načelnik Beogradskog okruga Kosta Katić, koji u svom izveštaju iz Sopota od 10. decembra 1914. na četiri strane govori o zločinima okupatorske vojske – ističe Marko Stojanović.
Lazar tobdžija
Otkriva da ima mnogo legendarnih, gotovo nestvarnih ratničkih priča iz tog perioda.
– Artiljerijski kaplar-rezervista Lazar Čokić, seljak iz Kovačevca, bio je nišandžija u 3. bateriji Dunavskog brzometnog artiljerijskog puka prvog poziva. Trećeg dana Kosmajsko-varovničke bitke, 8. decembra 1914, na zapadnom delu kose Brljočevac iznad sela Amerića, nakon iznenadnog napada višestruko brojnijeg protivnika i povlačenja svojih saboraca ostao je sam na topu, ali nije prestao da dejstvuje po austrougarskoj pešadiji. Lazar je neprekidnim pucanjem iz svog topa desetkovao neprijatelja, a potom ga naterao u panično bekstvo. Za ovo junaštvo odlikovan je Zlatnim ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima. Pohvaljivan i odlikovan je i kao artiljerijski izviđač u borbama na Solunskom frontu, a posle rata je živeo u Kovačevcu – otkriva Stojanović.
Navodi još jednog “neznanog junaka” iz tog doba.
– Kaplar u 1. četi 4. bataljona 7. pešadijskog puka trećeg poziva Vidoje Jovanović je takođe bio poljoprivrednik, iz Dubone. Tokom noćnih borbi, 8. i 9. decembra, na brdu Slatina, u ataru Dubone, neopaženo se privukao u neprijateljsku pozadinu i sam gotovo potpuno uništio jednu austrougarsku kolonu jer je na nju bacio celu torbicu ručnih bombi. Za ovo herojsko delo odlikovan je Zlatnim ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima.
Ne smemo zaboraviti heroje Kolubarske bitke. To je naš dug prema precima, mukama i patnjama srpskog naroda u Prvom svetskom ratu – poručuje Marko Stojanović.
Oproštajno pismo Nušićevog sina
Poseban doprinos Kolubarskoj bici dali su studenti koji su u rat krenuli iz Skoplja. Ova jedinica je postala poznata kao 1.300 kaplara. Tek oko 400 đaka-kaplara ostalo je nepovređeno. Tu sreću nije imao Ban Nušić, sin proslavljenog srpskog komediografa, kome su saborci u šinjelu, pošto je poginuo, pronašli unapred pripremljeno oproštajno pismo ocu:
“Dragi Ago, ne žali za mene. Ja sam pao na braniku otadžbine. Za ostvarenje onih naših velikih ideala koje smo svi mi tako složno propovedali 1908. godine. Ne kažem da mi nije žao što sam poginuo. Osećao sam, štaviše, da bih mogao budućoj Srbiji korisno da poslužim. Ali… Takva je sudbina. Tvoj sin, Ban.”
U Kolubarskoj bici borila su se i zajedno ranjena dvojica sinova tadašnjeg načelnika Vojne akademije, generala Pavla Boškovića. U savezničkoj bolnici pitao ih je jedan francuski lekar: “Zar generalski sinovi u prvoj borbenoj liniji!?” Odgovorio mu je ranjeni srpski seljak: “Vidiš, gos’n doktore… Svi mi imamo različite očeve, ali samo jednu majku – otadžbinu. E, za tu majku Srbiju ginemo ti svi mi bez razlike.”
Ašovi umesto pušaka
U nedostatku oružja i opreme, mobilisani trećepozivci iz 7. pešadijskog puka trećeg poziva ne samo što nisu dobili uniforme, već su mnogima umesto pušaka – dodeli ašove.
– Ali, ni to im nije pokolebalo moral. Naprotiv. Prilikom transporta vozovima u sastav trupa Odbrane Beograda, svojoj rodbini koja ih je u Ralji i Mladenovcu zabrinuto ispraćala u rat, pokazivali su ašove i pomalo ponosno, a pomalo šeretski govorili “idemo da saranjujemo mrtve Švabe” – otkriva Stojanović.
Pešadijski kaplar Blagoje
Među herojima Kolubarske bitke je i pešadijski kaplar rezervista Blagoje Vuković koji je u rat otišao sa još trojicom rođene braće i trojicom sinovaca. Tokom tog rata je ranjen, a zatim i zarobljen, pa je tri godine proveo u nemačkom zarobljeništvu.
– Kaplar 3. čete 1. bataljona 18. pešadijskog puka Dunavske divizije prvog poziva, koji je sa Suvobora upućena u pomoć trupama Odbrane Beograda. U noći 8. i 9. decembra, kaplar Vuković se sa svojom desetinom na Varovnici neopaženo provukao kroz neprijateljske linije i izvršio smelu diverziju u protivničkoj pozadini, pri čemu je u svojoj kući u Šepšinu zatekao i uništio austrougarski štab. Za ovaj podvig odlikovan je Zlatnim ordenom Karađorđeve zvezde sa mačevima. Njegov sinovac Nikola Vuković je najmlađi nosilac ordena Karađorđeve zvezde s mačevima u istoriji Kraljevine Srbije – ističe publicista Marko Stojanović.
