Naučili Turke fudbalu

Galatasaraj 1905. godine (Pavle prvisleva u drugom redu, Milija drugi sleva u trećem redu)

 

U jeku sveopšte fudbalske groznice koja sada trese ceo svet, u gornjovasojevićko selo Zabrđe kod Andrijevice banula je nedavno petočlana delegacija Galatasaraja iz Istanbula, na čelu sa aktuelnim turskim ambasadorom u Crnoj Gori Mehmetom Nijazijem Tanilirom, i vaskrsnula iz zaborava priču o Miliji – Milu i Pavlu Bakiću, mladićima iz ovog sela, koji su pre bezmalo 110 godina bili osnivači i prvotimci ovog najstarijeg i najpoznatijeg turskog fudbalskog kluba.
Na zidu pored ulaznih vrata nove kapele na zabrdskom groblju postavili su dve istovetne spomen-ploče, jednu mramornu i jednu metalnu, na kojima ispod prepoznatljivog amblema ovog glasitog fudbalskog kluba i 1905. godine, na srpskom i turskom jeziku piše: "U znak vječnog sjećanja na crnogorske učenike Gimnazije Galatasaraj, dvojice prvih igrača i osnivača prvog turskog fudbalskog kluba Galatasaraj, Mila i Pavla Bakića, s najdubljim poštovanjem, Sportski klub Galatasaraj – Istanbul, juna, 2014."

Elitna škola
 

Pavle Jevremov Bakić

Tako je otvorena jedna dobrano već zaboravljena stranica istorije Vasojevića iz druge polovine 19. i s početka 20. veka kada su mladi ljudi i iz ovog zabitog kraja počeli odlaziti za naukom u daleki i nepoznati svet. Po nekim podacima, krajem 19. i u prvoj deceniji 20. veka, sve do balkanskih ratova, Turska je bila "obećana zemlja" i u njoj je živelo i radilo oko 5.000, a možda i svih 6.000 Crnogoraca, uglavnom onih koji su se trbuhom za kruhom i od nevolje otiskivali u beli svet, pogotovu u gladnim i nerodnim godinama. Među njima je, pretpostavlja se, bilo i nekoliko stotina đaka i studenata. Među onima koji su krajem 19. veka doprli i do Carigrada, našla su se i dva dečaka iz Vasojevića, iz Zabrđa – Milija Đukanov Bakić i njegov bliski rođak Pavle Jevremov Bakić.
Tu veliku kapiju im je, nema nikakve sumnje, odškrinuo Milijin stric Mitar, u tom trenutku jedan od najuticajnijih i najobrazovanijih ljudi u Crnoj Gori, tada na dužnosti "izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra Crne Gore u Carigradu". Uz to što su poticali iz uglednih gornjovasojevićkih porodica i stoga imali i naklonost knjaza Nikole, sigurno je da im je Mitar Bakić presudno pomogao da se upišu u tada najelitniju srednju školu u Turskoj, da prekorače prag liceja Galatasaraj, osnovanog 1868. godine, u kojem je nastava izvođena na francuskom jeziku.

Kapela na groblju u Zabrđu

 

Nije nepoznato da su se crnogorski iseljenici od davnina isticali svojom brđanskom bistrinom i dovitljivošću na kojem god su se delu sveta našli, od Aljaske do najjužnijih krajeva Argentine ili Australije, i da su u raznim oblastima postizali rezultate za divljenje, pamćenje i ponos potomstva. Nije, međutim, poznato da su bili tako uspešni i u onome o čemu se u to vreme u Crnoj Gori nije ni znalo – fudbalu recimo, jer, potpuno je izvesno da, naspram bilijara, čak i tenisa, fudbal ovde pre 110 godina sigurno nije bio najvažnija sporedna stvar na svetu.

Otomanski fudbaleri
 

Jedina sačuvana fotografija Milije Bakića kao crnogorskog oficira

Braća Bakići (tako su ih zvali u Carigradu, mada su bili tek bliski rođaci), iako još nisu imali ni po 18 godina, sa još 11 drugova i prijatelja su, 1. oktobra 1905. godine, osnovali Galatasaraj, fudbalski klub koji je sve do danas ostao jedan od najpoznatijih i najomiljenijih u Turskoj, a njegovi osnivači se smatraju i utemeljivačima fudbalske igre u Otomanskom carstvu.
Hroničar i istraživač istorije ovog fudbalskog kluba sa Bosfora, Đem Atabeijolu, veli da je on dobio ime nakon jedne od svojih prvih utakmica. Igrali su sa lokalnim grčkim rivalom i na opšte oduševljenje navijača mladići iz tek osnovanog kluba su slavili sa 2:0. Razdragani navijači su ih nakon tog uspeha prozvali "Galata Saraii efendileri", odnosno "Gospoda Galata palate". Fudbaleri su potom odlučili da prihvate volju navijača i svom timu, koji će tek znatno kasnije biti tako i zvanično registrovan, daju ime Galatasaraj.

Potraga za grobom
Za razliku od Pavla, koji je po završetku gimnazije nastavio studije u Pragu i Parizu i okrenuo leđa fudbalu, Milija Bakić (u Turskoj poznatiji kao Milo), upisao je vojno-inžinjerijsku akademiju u Carigradu i nastavio da igra za Galatasaraj. Bio je prvotimac sve do 1910. godine. Igrao je na mestu desnog beka i smatraju ga i danas jednim od najboljih fudbalera u istoriji turskog fudbala.
Po završetku vojne akademije, kraće vreme je nosio uniformu konjičkog potporučnika turske vojske, a onda je na zov otadžbine, uoči oslobodilačkih balkanskih ratova koji su usledili, skinuo i tu uniformu i kopačke i zauvek otišao i iz Carigrada i iz Galatasaraja. Postao je oficir crnogorske kraljevske vojske sa kojom je krvario u svim bitkama u Prvom i Drugom balkanskom ratu. Kao veoma obrazovani oficir, govorio je turski, francuski i grčki jezik, bio je član crnogorske vojne misije koja je pregovarala sa Esad-pašom oko predaje Skadra Crnoj Gori.

Sastav Galatasaraja 1910. godine, Milija Bakić je treći sleva udrugom redu

 

Nažalost, umro je veoma mlad, 1913. godine u 25. godini života. Kako stoji u zvaničnim spisima, razboleo se od kolere i umro u Kočanima, gde je i sahranjen, a turska štampa je u ono vreme javljala da je turski fudbalski idol poginuo od turskog metka u borbama za Skadar. Njemu, njegovom ocu Đukanu i njegovom slavnom stricu Mitru, koji je izgleda prenesen iz Carigrada i sahranjen u Zabrđu, na zabrdskom groblju je svojevremeno podignut lep spomenik, koji je ovih dana obnovljen i uređen. Čelnici Galatasaraja, međutim, kažu da oni uporno tragaju za Milijinim grobom i namerni su da mu i tu podignu spomenik kakav mu priliči.

Amanet braće
Sudbina Pavla Bakića bila je drugačija, pa na svoj način i tragičnija. Po odlasku iz Carigrada, on je zauvek okačio kopačke o klin i posvetio se nauci, a po završetku studija u Pragu i Parizu, kao vrsni finansijski stručnjak službovao je u Bijelom Polju i Kosovskoj Mitrovici, gde je jedno vreme bio direktor rudnika Trepča. Oženio se, dobio sina Radoslava, koji se, nažalost, razboleo i umro kao dete, i ćerku Miru.
A onda je došao Drugi svetski rat i, kao i tolikim drugim, i njemu zamrsio puteve. U vrtlogu vaskrslih podela, u situaciji kad vlada sila oružja, a ne sila razuma i tolerancije, on se našao na strani četničkog pokreta i to ga je glave koštalo – streljan je u Andrijevici 1944. godine.

Pavle, jedan od najstarijih Bakića danas, pored spomenika Mitru i Miliji

 

– Istorijsko rešeto je više od 110 godina prosijavalo životni put Milije i Pavla Bakića – veli profesor dr Radovan Bakić, bivši ministar u Vladi Crne Gore i jedan od autora reprezentativne monografije o Bakićima iz Zabrđa. – Sada su, eto, njihove ličnosti izronile u punom sjaju. Sada je jasno da su oni bili vesnici sadašnjeg vremena, prijateljskih odnosa Turske i Crne Gore, vremena sportske i humane opčinjenosti ovovremenih mladih generacija da se iskazuju u širenju međusobnog poštovanja, u nadmetanju u svim sferama života, posebno u širenju viteških odnosa u sportu.
A gospođa Džandan Erčetin, potpredsednik slavnog carigradskog kluba i vođa petočlane delegacije koja je posetila rodni kraj osnivača Galatasaraja, klanjajući se senima Mila i Pavla Bakića, kazala je, pored ostalog, i ovo:
– U ime gimnazije u kojoj su učila braća Bakić, a u kojoj sam i ja učila, poručujem: "Dragi brate Milija, dragi brate Pavle, vaš amanet, ono što smo od vas nasledili, čuvaćemo i predati generacijama. Galatasaraj će vam uvek biti zahvalan."