Dr Branka Kulić, istoričar umetnosti Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, danas u penziji, u knjizi “Dvorci i letnjikovci Vojvodine” piše da su ova zdanja nekada bili reprezenti plemićkog statusa, ugleda i bogatstva “a danas, u kapricioznosti sopstvenog trajanja, bez pravih skrbnika, opstojavaju kao nemi svedoci prohujalih vremena i prekinutog kontinuiteta života”. Većina ih je u takvom stanju da izaziva neopisivu tugu dok stojite pred ruševinama duhova prošlosti.
Najkonkretniji primer za to je Staro zdanje u Aranđelovcu, jedan od najvećih dvoraca u Srbiji, u kojem su se u vreme Obrenovića (Milana i Aleksandra) održavali nadaleko čuveni balovi. Jedno od najlepših primera arhitekture srpskog romantizma bilo je poznato po raskošnoj balskoj sali sa kristalnim lusterima, impozantnoj zbirci umetničkih slika i stilskom nameštaju. Od 1906. je hotel, koji je danas ruina u državnom vlasništvu. Decenijama je Staro zdanje bilo meta lopova a pre četiri meseca i “piromana ili interesnih grupa”, koji su ga zapalili.
Možda najtužniji utisak od svih spomenika kulture ostavlja legendarni Špicerov dvorac u Beočinu. Podignut je 1898. za porodicu Špicer, imućne Aškenazi jevrejske veleposednike, koji su bili jedan od tri suvlasnika Beočinske cementare. Najvredniji deo unutrašnjosti kitnjaste građevine predstavlja centralni hol sa kaminom dok su zidovi stilizovani biljnim ornamentima i oslikani secesijskim dekorativnim programom. Unutrašnjosti dominiraju jarkoružičasta i svetloplava boja kao i jarke nijanse fasade. Primetne su i glave zmajeva, ptica u poletu i lavova, kao i elementi kovanog gvožđa i vitraži posebne lepote i finoće izrade. Porodica Špicer je napustila Beočin pred početak Drugog svetskog rata, tokom kojeg je dvorac korišćen kao zgrada nemačke vojne komande. Posle rata objekat je nacionalizovan, a u njemu je bila smeštena gradska biblioteka, pa Dom kulture. Bio je sedište rukometnog kluba, radio stanica, dom za vojne invalide i na kraju ekskluzivan restoran sa prenoćištem. Naš poznati pesnik Miroslav Mika Antić je u nekom trenutku koristio deo dvorca kao svoj slikarski atelje. Nakon privatizacije preduzeća Podunavlje u čijem je sklopu funkcionisao, objekat je napušten i od tada je započelo njegovo naglo propadanje. Jedan od retkih primera eklektične arhitekture koji u svom karakterističnom izgledu objedinjuje romaniku, gotiku, renesansu, barok kao i secesiju danas ima sve polomljene prozore i urušen ulazni trem. Biće da je utisak tuge proporcionalan nekadašnjoj veličini i sjaju.
