Ispod planine Kožuh, kod sela Kula u Braničevskoj eparhiji nalazi se manastir Bradača. Njegova crkva, posvećena Bogorodici, potiče iz 13. veka i jedno je od najstarijih svetilišta u Srbiji, dok je manastir podignut vek kasnije. Verovatno je zadužbina nekog srpskog vlastelina koji je na ovom tlu imao posede. Tradicija pripisuje ktitorstvo Bradače kralju Vukašinu Mrnjavčeviću, u narodu omraženom zato što je navodno ubio poslednjeg srpskog cara Uroša Nejakog, koji, inače, ovim krajevima nije nikada vladao, ili Vuku Brankoviću, "izdajniku" Kosova.
Naime, narod sve porušene crkve i manastire čije ktitore ne zna pripisuje Vukašinu ili Vuku, smatrajući da su ove građevine porušene kao božja kazna za grehove ktitora, a to prokletstvo sprečava i svaku obnovu manastira. Bradača se pripisuje i knezu Lazaru, a narodna mašta isplela je legendu i vezala ga za kult Lazarove sestre Jelice, poznate iz pesme "Bog nikom dužan ne ostaje".
|
Lekovita Svetinjica |
Bradača je u 15. veku još bio živ manastir. Kao prvi pisani pomen uzima se popis Braničevskog subašiluka iz 1467. godine, koji navodi selo Kulu sa 41 domaćinstvom kao timar Sinan-bega, dizdara (zapovednika) tvrđave Golubac. U 16. veku pominje se iguman Pankratije kao starešina manastira, po čijem je nalogu pisan jedan prolog, i u njemu stoji da je manastir imao značajno bratstvo. Ali, krajem 17. veka pored manastira prolazi pećki patrijarh Arsenije Čarnojević, vođa Velike seobe, na putu za Braničevo, i opisuje ga kao pusto mesto. Bradača je verovatno stradala u osveti Turaka zbog ustanka Srba u Banatu krajem 16. veka, kada su spaljene i mošti Svetoga Save.
U narodu i danas živi priča kako se na praznik Preobraženje svake godine kod manastira održavao molitveni sabor. Dolazili su ljudi iz Stiga, Peka, Mlave i Pomoravlja. Jedne godine na taj dan Turci su udarili na manastir. Silan narod su pogazili konjima i posekli sabljama, a svetinju porušili i zapalili. Čitav 17. i 18. vek Bradača je tavorila u ruševinama. Takvu ju je zatekao pisac Joakim Vujić 1826. godine i zabeležio da "u cerkvi viditi se može gdi je bio oltar i trapeza, mužeska preprata i ženska, i to sve porušeno, kamen na kamenu leži". Ipak, narod i sveštenstvo su poštovali ove ruševine i na njima služili i čitali molitve. Radi bolje zaštite, Crkva je Bradaču pripojila kao metoh manastiru Vitovnici. Bradača je obnovljena tek krajem 20. veka.
