Kosovska bitka, do koje je došlo tog znamenitog 15. (28) juna 1389. godine, na lokalitetu koji je u naše vreme poznat pod nazivom Gazimestan, bez ikakve sumnje predstavlja jedan od najznačajnijih događaja čitave nacionalne povesnice.
Taj sudbinski okršaj Srba i Turaka postao je u narednim vekovima neraskidivi deo kolektivnog sećanja Srba, ali i njihovog identiteta.
U vezi sa Kosovskom bitkom nedovoljno toga znamo, ali smo, zato, u vremenu koje je usledilo mnogo toga domaštali, mitologizovali, opevali, obajkovili… Toliko je narodnih verovanja, legendi i mitova koji se nalaze u neposrednoj vezi sa ovim presudnim događajem, pa na prvi pogled deluje da je skoro nemoguće razlučiti šta je u svemu tome istorijska istina, a šta mit ili legenda.
Rušena i paljena
Jedan od posebno vitalnih i simbolikom snažnih mitova u vezi sa samom Kosovskom bitkom odnosi se na pričešćivanje kneza Lazara i njegovih ratnika u maloj kosovskometohijskoj crkvi posvećenoj Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja, u selu Samodreži, do koga je, po narodnom predanju, došlo neposredno uoči samog boja.
Šta nam o tom događaju svedoče istorijski izvori?
Mnogi od nas će se iznenaditi kada saznaju da niti jedan relevantan istorijski izvor ne spominje kolektivno pričešćivanje srpskih ratnika. To ne znači da se srpski ratnici, ili makar jedan deo njih, nije pričestio u danima koji su prethodili tom odsudnom okršaju. Ono o čemu istorijski izvori ne svedoče odnosi se na navodno zajedničko, organizovano, pričešćivanje u maloj crkvi posvećenoj Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja, koja se nalazi u selu Samodreža, kod Vučitrna.
To znamenito selo nalazi se na severnom obodu Kosova polja, u blizini starog grada Vučitrna. Nekada je bilo srpsko, a sada je isključivo albansko. Čuvena crkva nalazi se na severoistočnom rubu prostranog platoa, između najpoznatijih kosovskih reka Sitnice i Laba. Za samo dva do tri sata laganog hoda uz Sitnicu, ka južnijim predelima Kosova polja, stiže se na Gazimestan – čuveno bojište, na kome se, 15. (28) juna 1389. godine, odigrao istorijski Kosovski boj.
Taj spomenik kulture i istorije Turci su, nažalost, više puta rušili, palili i pustošili, pa je od one nekadašnje opevane “bijele crkve Samodreže” malo šta ostalo.
Kao glavni izvor za narodno verovanje da se knez Lazar, skupa sa svojim ratnicima, uoči sudbonosne Kosovske bitke, pričestio upravo u crkvi u Samodreži uzima se jedno od istinskih remek-dela našeg nacionalnog epskog pesništva: narodna epska pesma pod naslovom “Uroš i Mrnjavčevići”.
Oni koji pročitaju te stihove uočiće da se u njima zaista pominje crkva u selu Samodreža, ali ne u kontekstu Kosovske bitke, već u vezi sa navodnim sukobom do koga je došlo između poslednjeg srpskog cara Stefana Uroša Petog Nejakog i braće Mrnjavčevića (Vukašina, Jovana Uglješe i neistorijskog Gojka). Dakle, mnogi su spremni da kao izvor koji svedoči o navodnom pričešćivanju srpske vojske uoči Kosovske bitke navedu narodnu epsku pesmu koja ni jednim jedinim svojim slovom o tome ne govori.
Stub kao svedok
Postoji, međutim, narodna pesma u koju se zaista spominje pričešćivanje srpskih snaga u crkvi u selu Samodreža, uoči Kosovske bitke. U pitanju je pesma “Kosovka devojka”. Stihovi koji se odnose na navodno pričešćivanje srpskih ratnika glase:
“Kad knez Laza pričešćiva vojsku
Kod prekrasne Samodreže crkve
– Tri nedelje trideset kaluđera?
Sva se srpska pričestila vojska.”
Jedan poznosrednjovekovni spis uistinu spominje tu bogomolju, ali u potpuno drugačijem kontekstu. U pitanju su dragocena sećanja iz pera Konstantina Mihailovića iz Ostrovice, u kojoj se, pored ostalog, spominje i Bogorodična crkva (a ne hram posvećen Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja) u selu Samodreža, u čijoj je neposrednoj blizini tog 15. (28) juna 1389. godine, navodno, bio zarobljen knez Lazar.
Na mestu gde je zarobljen “blizu jedne Bogorodične crkve po imenu Samodreže”, postavljen je “visok mermerni stub kao znak da je tu uhvaćen knez Lazar”, kazuje Mihailović.
Logično bi bilo očekivati da učesnici i savremenici Kosovske bitke, ali i događaja koji su joj prethodili, odnosno koji su se odigrali neposredno po njenom okončanju, nikako ne bi propustili da u svom nadasve opravdanom veličanju kneza Lazara posebno naglase i njegovo pričešćivanje, skupa sa plemićima i ratnicima, uoči samog boja. Naravno, pod uslovom da se to grupno pričešćivanje zaista i dogodilo.
Jedan takav događaj, kakav bi bilo zajedničko pričešćivanje više hiljada ili više desetina hiljada ratnika i njihovih starešina, bez ikakve sumnje bi privukao pažnju savremenika koji bi, zasigurno, makar i u najkraćim crtama ostavili pisano svedočanstvo o odigravanju tog svečanog i bogougodnog čina. Međutim, istorijski izvori o tome ne govore nijednu reč.
Zaključujući ovaj sažeti osvrt na jedan od najpoznatijnih i najznačajnijih mitova koji se nalazi u neposrednoj vezi sa Kosovskom bitkom, možemo ukazati na to da istorijski izvori ni na koji način ne svedoče o navodnom zajedničkom pričešćivanju kneza Lazara, njegovih plemića i ratnika do koga je, po narodnoj tradiciji, došlo unutar ili u neposrednoj blizini crkve koja je posvećena prazniku Usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja. Ovo tim pre što je konkretna bogomolja koju danas možemo videti podignuta tek 1932. godine, na ostacima drevnog hrama koji je, po narodnom predanju, poticao još iz perioda 19. stoleća.
Svetački kult
Indikativno je i to da se navodno pričešćivanje kneza Lazara i srpskih ratnika u maloj crkvi u Samodreži, uoči Kosovske bitke, ne spominje ni u spisima nastalim radi uspostavljanja njegovog svetačkog kulta. Autor tih spisa je niko drugi do patrijarh Sveti Danilo III Srpski (1392-1396), poznatiji i kao Sveti Danilo Banjski.
Patrijarh je, pre 1393. godine, napisao “Pohvalno slovo o knezu Lazaru”, a neposredno pre toga i “Službu knezu Lazaru”, “Prološko žitije” (svi spisi nastali su 1391. ili 1392. godine, povodom prenosa Lazarevih moštiju iz Prištine u manastir Ravanicu). Iako žanrovski različiti, svi ovi tekstovi na prvom mestu akcentuju Lazarevo velikomučeništvo i nadmoć “carstva nebeskog” nad “carstvom zemaljskim”, čime je utemeljen i svetački kult kneza Lazara.
Oružje nije za hram
Nije nezanemarljivo i to kako bi, u datim okolnostima, bilo moguće obaviti pričešćivanje više hiljada ili više desetina hiljada ratnika. Poznato je da se u hrišćansku bogomolju, kao sveti prostor, oružje nikako ne sme uneti. To bi podrazumevalo da bi ratnici, prethodno razoružani, pojedinačno ulazili u hram i sa “strahom božjim” pristupali svetoj tajni pričešća.
SUTRA: Mitovi srpske istorije (4): U slavu Rovina, a ne Kosova
