Ostaci kamenog zida koji se nalaze pored parkinga tik do magistralnog puta, baš preko puta opštinske zgrade Malog Zvornika, tek su delić u mozaiku tajni koji krije arheološko nalazište Orlovine. Taj zid ostatak je nekadašnjeg grada koji se nalazio na brdu sa kojeg se pruža odličan pogled na današnje Zvorničko jezero i susednu BiH, a nekada je padao na put koji je iz Panonije vodio ka Jadranu i bio važna strateška tačka.
Da nešto značajno kriju zidine u šumi iznad Malog Zvornika prvi je naslutio meštanin, pokojni istoričar, profesor Dejan Pavić, zahvaljujući kojem su i počela arheološka istraživanja 2013, a sada su nastavljena u saradnji sa malozvorničkom opštinom i nadležnim Zavodom za zaštitu spomenika kulture iz Valjeva.
Strateška pozicija
Ovih dana na Orlovinama, tačnije mestu gde je otkrivena crkva značajne veličine, rade vredno arheolozi, a sa njima su arheolog Dejan Radičević, docent na Odeljenju arheologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, i Radivoje Arsić, šef istraživačkog odeljenja valjevskog Zavoda.
– Ove godine su istraživanja usmerena prvenstveno na crkvu, bilo nam je bitno da definišemo njenu osnovu, ona jeste izuzetno zanimljiva, pripada ranovizantijskom periodu, a po dimenzijama koje prelaze 30 metara i načinu gradnje jedna je od najvećih crkava u Srbiji svog vremena. Ona jasno pokazuje koliko je ovo bio važan centar u ranovizantijskom periodu – objšanjava Dejan Radičević.
Sve što smo do sada otkrili svedoči o tome koliko je nekada bila monumentalna i da je bila bogato ukrašena, napominje Radičević:
– Bazilike tog tipa su osobene za istočne rimske provincije Dalmacije. Dimenzije crkve pokazuju koliko je ovo bio važan i crkveni i administrativni centar, a na ovom mestu je zasnovan zbog njegovog strateškog značaja budući da se nalazimo na poziciji koja je bila na glavnim komunikacijama tog vremena. Druga stvar je da su ova okolina i zaleđe vrlo bogati rudama koje su u ona vremena bile vrlo dragocene. Ovde je značajno i otkriće ranosrednjovekovnog starosrpskog horizonta koji je pokazivao obnovu života na ovom prostoru negde već u desetom veku – objašnjava Radičević.
Pomoć opštine
Naš sagovornik je objasnio da je otkriveni stari grad bio poznat u arheološkoj literaturi, ali je neopravdano ostao neistražen. Na početku istraživanja došlo se do podataka da je reč o velikom utvrđenom kompleksu ranovizantijske epohe koji se na Drinu spuštao sa vrha Orlovina. Radičević kaže da je grad bio ogroman, na gornjem platou postoje ostaci velikog rezervoara, kamenom zidane cisterne namenjene za sakupljanje kišnice. Veličina grada neuporediva je s okolnim tvrđavama, one su bile utvrđena sela prema ovom centru koji se može porediti sa najvećim regionalnim centrima kod nas kao što je Caričin grad, kaže arheolog.
Radičević ističe da zahvaljujući finansijskoj potpori opštine, koja od početka podržava istraživanja, po prvi put ove godine iskope neće morati da zatrpavaju. Do sada su bili prinuđeni da ono što istraže dokumentuju pa zatrpaju, a sada posle arheologa dolazi ekipa koja će započeti konzervatorske radove što će omogućiti da Orlovine na kraju zažive kao arheološki park.
Njegov kolega arheolog Arsić kaže da se, posle početnih istraživanja, valjevski Zavod uključio u rad i u dogovoru sa malozvorničkom opštinom urađen je projekat konzervacije objekta.
– Cilj nam je da doprinesemo kroz stručnu pomoć i istraživačku da se ovaj lokalitet bolje istraži, ali i predstavi javnosti. On predstavlja nešto što je izuzetno za naše prostore pogotovu za zapadnu Srbiju, ali sigurno i mnogo šire. Trudićemo se da što pre bude urađena konzervacija crkve, a potom i drugih delova ovog arheološkog nalazišta – ističe Arsić.
Dečji grob
– Još ne znamo šta je grad sve obuhvatao, ali nema dileme da je reč o ogromnom prostoru. Ovde smo našli pojedinačne grobove. Otkrili smo grobnice koje su unapred pripremljene po svoj prilici za neka uglednija sveštena lica. Nažalost, opljačkane su još u ta vremena. Na ovom mestu prvi put imamo dečji grob koji ukazuje da je u unutrašnjem prostoru crkve, koja je već bila polusrušena početkom 9. veka obavljeno sahranjivanje deteta sa bogatim nalazima koji jasno ukazuju na njegov viši društveni status. Našli smo delove ogrlica, naušnica koje su osobene za to vreme. To je prvi grob tog vremena koji je uopšte istražen u ovom delu Srbije – kaže Radičević.
Freske iz šestog veka
Malo ispod vrha Orlovina, okružena šumom, na strani ka Zvorničkom jezeru nalazi se crkva koja je, po svemu sudeći, pripadala šestom veku i jedna je od najvećih do sada otkrivenih iz tog vremena. Njena dužina prelazi 30, a širina 20 metara, imala je više od 600 kvadrata i veliki oltarski prostor. Uređenje crkve ukazuje da je bila episkopska, unutrašnja dekoracija bila je veoma bogata, a na pojedinim delovima oltarskog prostora očuvane su freske koje pripadaju ranovizantijskom periodu što je, kažu stručnjaci, kod nas izuzetna retkost.
Staze i vidikovci
Predsednik opštine Zoran Jevtić kaže da lokalna samouprava podržava istraživačke radove i očekuje pomoć države u nastavku uređenja Orlovina.
– Uspeli smo ove godine prvi put da nađemo sredstva da posle istražnih radova bude urađena konzervacija. Planiramo uređenje prilaznih staza i nekoliko vidikovaca, da turisti mogu obići ovo arheološko nalazište i uživati u pogledu sa Orlovina – kaže Jevtić, zadovoljan do sada učinjenim.
Uprkos veličini i nekadašnjem značaju utvrđenje iznad Malog Zvornika, ostalo je u senci srednjovekovnog grada Zvornika koji je poznat i arheološki istraživan. U opštini očekuju da će u svoju turističku ponudu pored podzemnog grada Karađorđevića, Zvorničkog i Radaljskog jezera uskoro uvrstiti i posete Orlovinama, mestu čije sve tajne tek treba otkriti.
