Srpska pravoslavna crkva uskoro bira svog 46. poglavara.
I dok će ustoličenje, kako tradicija nalaže, biti dan posle izbora u Sabornoj crkvi u Beogradu, a onda, kada prilike to dozvole i u Pećkoj patrijaršiji, dotle je manje poznato da će se sam čin izbora, prizivanjem Svetog Duha, odvijati u Pridvornom hramu Sv. Simeona Mirotočivog.
Za širu javnost, ovo je svakako jedna od najmanje poznatih srpskih svetinja. I to nimalo slučajno.
Izgrađena je namenski – kako bi se u njoj molio isključivo patrijarh, a zatim i vladike tokom arhijerejskih sabora. Zbog toga i nije reč o klasičnoj crkvi, već svetilištu koje je napravljeno unutar zgrade Srpske patrijaršije i za vernike je otvoreno samo nekoliko dana u godini i to je sve.
“Vesti” vas vode u unutrašnjost kapele u kojoj se biraju srpski patrijarsi.
Nova zgrada Srpske patrijaršije sagrađena je 1935. na mestu stare Beogradske mitropolije. Najzaslužniji za to je bio tadašnji patrijarh Varnava (Rosić) koji je želeo da Srpska crkva dobije autentično i monumentalno zdanje. Zato je gradnja poverena ruskom arhitekti Viktoru Viktoroviču Lukomskom, koji je za kralja Aleksandra I Karađorđevića izradio i projekat hotela “Avala” na Avali, “malu” Svetosavsku crkvu na Vračaru, koja je sagrađena u rekordnih 57 dana, kapelu Svetog Andreja Prvozvanog na Dedinju i hram Vaznesenja Gospodnjeg u Žarkovu.
Lakomski je odlično znao nameru tadašnjeg srpskog patrijarha, pa je u istočnom delu zgrade, tik uz Sinodsku i Saborsku salu, odvojen harmonika vratima, predvideo prostor za Pridvorni hram sa sve raskošnom galerijom namenjenom za crkveni hor.
Čim su grubi radovi završeni, u kapelu je ušao drugi Rus, ali srpskog porekla, Vladimir Predojević, akademski slikar i profesor Akademije primenjenih umetnosti u Beogradu. Došao je iz Rusije u naletu emigranata posle sloma Carstva i preuzimanju zemlje od boljševika.
On je freskopisao celu kapelu i uradio ikone na ogromnom ikonostasu u duborezu koji je rad, u to vreme nadaleko čuvenih, ohridskih majstora. Ceo posao je bio završen 1936, kada je patrijarh Varnava i osveštao kapele u hramu Sv. Simeona Mirotočivog – patrona stare Beogradske mitropolije.
S okupacijom Beograda i slomom Jugoslavije u Drugom svetskom ratu, u Patrijaršiju se useljavaju Nemci. Pridvorni hram odmah pretvaraju u kantinu preko dana i noćni bar zatvorenog tipa preko noći. Tako je u oltar smešten bar, a galerija je postala mesto odakle su muzičari zabavljali pijane oficire Vermahta. Ali, time taj pir nije bio kompletan. Prema svedočenju očevidaca, Nemci su oskrnavili i bogatu riznicu ove kapele tako što su oblačili arhijerejske odežde, a na glave stavljali arhijerejske mitre – krune.
Moglo im se kada su tadašnjeg patrijarha Gavrila (Dožića) uhapsili 25. aprila 1941. u manastiru Ostrog, a zatim, sve do 1944. kada je sa vladikom Nikolajem Velimirovićem prebačen u konc logor Dahau, držali u strogom kućnom pritvoru u manastiru Rakovica kod Beograda. Mitropolit skopski Josif (Cvijović), koji je za vreme njegove internacije upravljao SPC, po oslobođenju predao je novim jugoslovenskim vlastima kompletnu procenu ratne štete koju je SPC pretrpela tokom rata.
Nemci nikada nisu izmirili svoj dug.
Apostolski žreb
Izborni Sabor za novog patrijarha se održava najkasnije u roku od tri meseca po upokojenju poglavara crkve. Pravilo je da mu prisustvuje više od dve trećine arhijereja sa pravom glasa. Izbornim Saborom, koji se održava pod svodovima patrijaršijske kapele Sv. Simeona Mirotočivog u Patrijaršijskom dvoru u Beogradu, predsedava najstariji arhijerej po hirotoniji. Posle molitve pristupa se izboru po ugledu na apostolsko doba. Biraju se glasanjem najdostojnija tri kandidata. Njihova imena se stavljaju u tri koverte, od kojih se posle molitve apostolskim žrebom izvlači jedan, koji voljom Božjom postaje novi patrijarh.
Koverte sa imenima trojice kandidata stavljaju se na Sveto jevanđelje na Časnom prestolu, i jedan ugledni sveštenomonah, obično najstariji arhimandrit srpske crkve, posle završenog molebna, uzima jednu kovertu i predaje ga predsedavajućem Izbornog sabora. Predsedavajući otvara kovertu i saopštava ime novog patrijarha. Potom se otvaraju ostale dva koverte da se prisutni uvere da su u njima bila imena ostalih dvojice izabranih kandidata.
Kada predsednik Izbornog sabora naglas pročita ime novog patrijarha ostali otpevaju “Aksios”, a zatim “Na mnogaja ljeta”. Odmah zatim se daje naredba da se oglase sva zvona na Sabornoj crkvi u Beogradu. To je znak da je Srpska crkva dobila novog patrijarha.
Pavlova bogosluženja s narodom
Tek u vreme patrijarha Pavla dolazi i do čestih bogosluženja u kapeli Prepodobnog Simeona Mirotočivog. Patrijarh bi već u ranim jutarnjim satima otvarao kapelu i za verujući narod koji se rado odazivao.
Tu praksu je, kada se razboleo, nastavio i njegov “mestobljustitelj” ili čuvar trona, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije koji je takođe svakodnevno služio u ovoj kapeli gde je i rukopolagao kandidate za đakonski i sveštenički čin.
Ženama bio zabranjen ulaz
Sve do Drugog svetskog rata, ženama je po nalogu tadašnjeg patrijarha Varnave bio strogo zabranjen ulazak u Pridvorni hram u Patrijaršiji.
S tom praksom se odustaje na početku Drugog svetskog rata, kada je mitropolit skopski Josif zaposlio nekoliko popadija čiji su muževi, sveštenici ubijeni od ustaša. Na ovaj način im je omogućio da kako-tako, sa svojom decom prežive tumorne ratne godine. Danas je ulazak u ovu kapelu moguć svima, ali isključivo za veće crkvene praznike i slavu hrama. Tokom redovnih, vanrednih ili izbornih sabora SPC, javnost je u potpunosti isključena.
Pogled u prošlost
Istoriografski podaci su šturi kada je reč o tome ko je sve od srpskih patrijarha izabran u Pridvornom hramu. Od patrijarha Vikentija 1950. poglavari SPC biraju se u Patrijaršijskoj kapeli Prepodobnog Simeona Mirotočivog. Tu su izabrani i patrijarsi Pavle i Irinej.
Patrijarh srpski Dimitrije je izabran u Sremskim Karlovcima 1920, patrijarsi srpski Varnava i Gavrilo u Sabornoj crkvi u Beogradu 1930, odnosno 1938.
Slike Mitropolije
Patrijarh srpski Varnava bio je izuzetan čovek, koji ništa nije želeo da preda zaboravu i nepažnji, tako je pre rušenja zgrade stare Beogradske mitropolije, 1933. angažovao slikara Kostu Hakmana da uradi dve slike. Prva, pod nazivom “Beogradska mitropolija” danas se čuva u Patrijaršijskom dvoru, a “Kuhinja stare Beogradske mitropolije” u Muzeju SPC.
Grb i lik Svetog Jovana
Uz kapelu, posebnu pažnju zaslužuje i fasada srpske Patrijaršije koja gleda na Sabornu crkvu.
Iznad polukružnog oblikovanog svečanog ulaza nalazi se grb Srpske patrijaršije – rad vajara Vladimira Zagorodnjuka, a na gornjem delu je kompozicija sa likom Svetog Jovana Krstitelja, krsne slave patrijarha srpskog Varnave po nacrtu slikara Vladimira Predojevića.
Zahvalnost anglikancima
Počev od patrijarha Germana, pa sve do danas, vrata Pridvornog hrama otvaraju se na svaki Badnji dan za sveštenike Anglikanske crkve koji bogosluže ispred ikonostasa. Ova tradicija potiče iz vremena Prvog svetskog rata kada je Anglikanska crkva u svojoj crkvi u Engleskoj omogućila bogosluženje episkopu Nikolaju Velimiroviću i tamošnjim Srbima.
Vladika Nikolaj je tada po molbi tadašnjeg predsednika srpske Vlade Nikole Pašića bio u specijalnoj misiji u Engleskoj. Ovu tradiciju gostoprimstva nisu prekidali ni potonji srpski patrijarsi koji svake godine prisustvuju tim bogosluženjima.
Običaj za Blagovesti
Iz vremena patrijarha srpskog Germana do danas je ostao i običaj da svakog 25. marta (7. aprila po novom kalendaru), na crkveni praznik Blagovesti, zaposleni u ambasadi Grčke sa njegovom ekselencijom ambasadorom i izaslanikom odbrane u kapeli Patrijaršije prisustvuju liturgiji i “Blagodarenju”.
Starešine – đakoni
Osobenost Pridvorske kapele Patrijaršije je što su na njenom čelu, od vremena patrijarha Germana – sveštenođakoni. Poslednjih 41 godinu to je protođakon Stevan Rapajić, sekretar Crkvenog suda Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke. Pre njega, starešina kapele bio je protođakon Đorđe Žunić, dugogodišnji šef Kabineta patrijarha srpskog Germana.
