Sveti arhijerejski Sinod SPC pre osam decenija uputio je prvi od ukupno četiri Memoranduma okupacionoj komandi nemačke vojske u Srbiji u kojoj su predočili brojna zverstva koja su prve i druge godine rata počinjena na tlu novoustanovljene Nezavisne države Hrvatske. Sva ta dokumenta nedavno su objavljena u zborniku “Memorandumi Svetog Arhijerejskog Sinoda Srpske pravoslavne crkve 1941-1942. godine vojno-upravnim komandantima Srbije.” Reč je o kapitalnom delu u kome su široj javnosti prvi put predočena četiri memoranduma, a autor zbornika je Veljko Đurić Mišina, dugogodišnji direktor Muzeja žrtava genocida u Beogradu.
Drugi memorandum Svetog arhijerejskog sinoda okupacionoj komandi u Srbiji napisan je oko 15. aprila 1942, godinu dana nakon što je nacistička Nemačka napala, a zatim i okupirala Srbiju. Upućen je tadašnjem vrhovnom vojnom zapovedniku u Srbiji, generalu Hajnrihu fon Dankelmanu, kada je tadašnji vrh SPC sakupio brojne dokaze o zverstvima nad Srbima u svim krajevima NDH.
Žalosne vesti
“Ekselencijo! Žalosne vesti, koje nam stižu svakodnevno o zverstvima i nasilju koje se provodi nad nezaštićenim narodom srpskim u hrvatskoj državi uopšte, a naročito u srpskim krajevima: Lici, Sremu, Bosni i Hercegovini, nalažu nam da na te užase skrenemo pažnju Vaše Ekselencije kao predstavnika nemačke vojske u okupiranoj Srbiji, kao pretstavnika nemačkog naroda i kao čoveka”, stoji na početku ovog Memoranduma.
“Na području današnje države Hrvatske nalazi se preko 2.000.000 Srba. Oni žive na toj teritoriji već od dolaska Slovena na Balkan, kao na primer u Bosni i Hercegovini, Dalmaciji i Lici, ili su se doselili za vreme ratova između Austrije i Turaka kada ih je Austrija naselila u vojnoj Krajini da štite Austriju i srednjoevropsku kulturu od turske najezde. U toj vojnoj Krajini uživali su Srbi kao ratnici posebne povlastice još od vremena cara Leopolda, koje su još proširili carica Marija Terezija i Car Josip II. Vojna Krajina je ukinuta osamdesetih godina prošlog veka”, stoji na početku Drugog memoranduma u kome se odmah prelazi i na suštinu.
“Od samog osnivanja Hrvatske države počeo je progon naroda srpskog, zatvaranje, mučenje, pljačkanje i ubijanje, ali se to izvodilo u manjoj meri dok su nemačke trupe bile raspoređene u Hrvatskoj i dok su komandanti nemačkih garnizona i kao vojnici, i kao ljudi suzbijali zverske instikte upravljača hrvatskih i njihovih pomagača. I u to su se doba dešavali zločini koji su oličenje svireposti i sadističke naravi. Ubijani su ljudi na najokrutniji način, a pre toga su bili strahovito mučeni, vađene su im živima oči, sečene uši, nos, polni udovi, razapinjanje na kućnim vratima, mučenje na sve načine koje je moglo da izmisli samo bezumlje i divljaštvo. Po odlasku nemačkih i italijanskih okupatorskih trupa sa područja hrvatske države, progoni, pljačkanje, mučenje i ubijanje Srba, koje je dotle bilo ograničeno, pretvorilo se u hajku na Srbe i masovno ubijanje je dobilo karakter potpunog istrebljenja naroda srpskog”, navodi se u ovom Memorandumu u kome Sinod SPC moli komandanta nemačkih okupacionih snaga u Srbiji da prestanu krvavi progoni i istrebljenje naroda.
“Ekselencijo, u ime porobljenog naroda srpskog, koji sada pada pod udarcima izbezumljenih ustaša, a o čijoj su kulturi, plemenitosti, hrabrosti i vojničkim vrlinama dali najpovoljnije ocene najveći kulturni i vojni umovi naroda nemačkog, mi Vas molimo kao pretstavnika nemačkog, kao pretstavnika vojnika nemačkog i kao čoveka da najhitnije preduzmete sve da prestanu krvavi progoni istrebljenja naroda srpskog u državi Hrvatskoj koju je stvorila nemačka vojna sila i da ne dozvolite da pred civilizovanim čovečanstvom i pred istorijom sveta i pred istorijom nemačkog naroda, padne odgovornost za sva navedena nedela na narod nemački; niti da navedeni besramni zločini ustaških zlikovaca bace senku na čast naroda nemačkog i vojnika nemačkog, koji ima visok pojam o časti i viteštvu.”
Istinu znali i saveznici
Veljko Đurić Mišina ističe da je Drugi memorandum upućen vojnom zapovedniku Srbije, generalu Hajnrihu Dankelmanu, zapravo proširena i dopunjena verzija prvog Memoranduma.
“Memorandum, geografsku kartu i mnoštvo fotografija o srpskim žrtvama odneo je preko Carigrada u London Miloš Sekulić. Iz Londona je taj materijal dospeo u Ameriku gde je objavljen u Amerikanskom Srbobranu. Nešto kasnije, Memorandum je predat i vladi Velike Britanije i Anglikanskoj crkvi”, otkriva Mišina.
Sistematski zločin
Sinod SPC je u tim ratnim, opasnim godinama pozvala Treći rajh da spreči “sistematski zločin u NDH”.
“Nemačka je vojska stvorila nezavisnu državu Hrvatsku i predala u njoj upravu Paveliću i njegovima ustašama. Mi verujemo da je intencija nemačkog vojnika koga znamo kao hrabrog i smionog vojnika, što su mu priznali i najveći neprijatelji njegovi bila da stvori državu u kojoj će vladati red, zakon i pravda, a da je od nemačkog vojnika bila daleko i pomisao da stvaranjem Hrvatske stvori državu u kojoj će se sistematski provoditi zločin i zverstva kakve istorija nije zabeležila do danas”, navodi se u Memorandumu.
Politika NDH
Sinod SPS u Drugom memorandumu navodi da su se tadašnji čelnici NDH “takmičili” u izazivanju što veće mržnje Hrvata prama Srbima.
“Ministri hrvati: dr Mile Budak, dr Milovan Žanić, dr Mirko Puk i stožernik dr Viktor Gutić takmičili su se koji će što više da nadraži narod hrvatski protiv Srba i da u njemu probudi najniže instikte zverske. Ti su ministri javno izjavljivali da će trećinu Srba pobiti, trećinu iseliti, a trećinu pokatoličiti i na taj način iskoreniti preko 2.000.000 Srba iz države Hrvatske. Ovi govori ministara hrvatskih provedeni su u delo i nastalo je masovno odvođenje Srba u koncentracione logore, isterivanje iz zemlje i nemilosrdno ubijanje i ljudi, i žena i dece. Odvedeni su sveštenici srpski sa porodicama, matične knjige pravoslavne predate su župnicima katoličkim, crkve srpske rušene, manastiri pljačkani, a narod srpski prisiljavan da ostavi svoju pravoslavnu veru i prelazi u katoličku. U svima ovim nedelima imalo je nažalost udela i katoličko sveštenstvo.”
