Na kraju Četvrtog memoranduma Sinoda SPC koji je bio upućen nemačkoj vojnoj upravi okupirane Srbije da bi se sprečio pokušaj vlasti NDH da u Hrvatskoj ukinu Srpsku pravoslavnu crkvu i zamene je novom, veštačkom – Hrvatskom pravoslavnom crkvom, navode se još neke istorijske činjenice koje dokazuju nezavisnost Srpske pravoslavne crkve koja joj je bila garantovana još iz perioda postojanja Ugarske monarhije Poveljom koju je lično potpisao tadašnji ugarski car Leopold.
“Na osnovu pomenutih povelja cara Leopolda I i opštih kanonskih propisa pravoslavne crkve postala je za sve pravoslavne Srbe u Hrvatskoj i Ugarskoj jedna crkvena organizacija. Karlovačka mitropolija sa sedištem mitropolita i arhiepiskopa-patrijarha u Sremskim Karlovcima – prvo kao autonomna, a zatim kao potpuno autokefalna ili samostalna Srpska pravoslavna crkva. Nad tom Srpskom pravoslavnom crkvom u Hrvatskoj i Ugarskoj, potpuno nezavisnoj ne samo od svakog pravoslavnog vladara nego čak i od svakog drugog pravoslavnog crkvenog poglavara – sem u čisto dogmatskim odnosima – vršio je stalno pravo vrhovnog nadzora samo rimokatolički nemački austrijski car, kao apostolski kralj ugarsko-hrvatski. A za dokaz toga biće dovoljno da ovde privedemo samo ‘zakon o uređenju posala crkve grčko-istočne’, koji je 14. maja 1887. godine doneo Hrvatski Sabor u Zagrebu, na osnovu 9. člana Ugarskog sabora od 1868. godine ‘u stvari srpsko-grčko-istočne crkve koja u opsegu zemalja krune ugarske sačinjava nerazdeljivu celinu’, kako se izričito kaže u tom zakonu”, navodi Sinod SPC i zaključuje, ponovo se pozivajući na istorijske činjenice, da je ukidanje Srpske pravoslavne crkve u NDH presedan svoje vrste jer je njeno postojanje dozvolila i Mađarska nakon Prvog svetskog rata i sloma Austro-ugarske monarhije.
“To je učinila već sama mađarska država koja je posle osnivanja samostalna Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, docnije Jugoslavije, dopustila da na mađarskom državnom teritoriju i dalje ostane dosadašnja organizacija Srpske pravoslavne crkve i, šta više, dozvolila je da njen srpski budimski episkop i dalje ostane u kanonskoj hijerarhijskoj zavisnosti od obnovljene srpske pravoslavne patrijaršije u Jugoslaviji i da, kao punopravni član te Crkve, odlazi u Sremske Karlovce i Beograd na sednice svetog arhijerejskog sabora; da je isti taj srpski pravoslavni episkop u Mađarskoj bio čak i kandidat za patrijarha celokupne Srpske pravoslavne crkve prilikom poslednjeg izbora patrijarha u Beogradu 1938. godine, iako je podanik mađarske države i član mađarskog parlamenta. A logički bi bilo kad bi Nezavisna Država Hrvatska isto tako postupila, umesto što tu istu Srpsku pravoslavnu crkvu na svome teritoriju ne priznaje i progoni”, poentira se u Memorandumu Sinoda SPC iz marta 1942. godine u kome se od nemačke vojne uprave u Srbiji traži zaštita.
Apel nemačkim vlastima
“Smatramo da smo sa ovom obrazloženom pretstavkom uverili Vašu Ekselenciju o pravom stanju pitanja organizacije i opstanka Srpske pravoslavne crkve uopšte, a posebno u Nezavisnoj Hrvatskoj državi i molimo Vas, da Srpsku pravoslavnu crkvu i srpski pravoslavni narod uzmete u svoju moćnu zaštitu na najvišem nadležnom mestu”, stoji na kraju dokumenta Svetog arhijerejskog Sinoda koji je u ime ostalih članova potpisao mitropolit skopski Josif.
Zakon iz 1887.
Sinod SPC u Memorandumu taksativno navodi i član 1. Zakona o Srpskoj pravoslavnoj crkvi koji je hvatski Sabor doneo 14. maja 1887. godine:
“Srbi ispovjednici vjere grčko-istočne u kraljevinah Hrvatskoj i Slavoniji stanujući, u grčko-istočnoj srpskoj samostalnoj mitropoliji, vlasni su, uz priuzdržaj ustavnim putem vršiti se imajući prava vrhovnoga nadzora Njegovog Veličanstva, svoje poslove, crkve, škole i ovamo odnosećih se zaklada, unutar granice zemaljskih zakona, u svom srpskom grčko-istočnom narodno-crkvenom kongresu, sastojećem se iz zastupstva svih vjernika, stanujućih u zemljah krune ugarske, i sazvanom nakon prethodne prijave Njegovom Veličanstvu periodički, za sve ispovjednike iste crkve spadajuće na mitropoliju srpsku samostalno riješavati, uređivati po svojih organih rukovoditi i njima upravljati u smislu ustanova stvorenih na tih narodno-crkvenih sabornih i odobrenih po njegovom Veličanstvu.”
