Već u prvim danima, novostvorena Nezavisna Država Hrvatska je započela sistematski proces pokatoličavanja stanovništva. Upravo o ovom problemu Sinod SPC je u posebnom Memorandumu izvestio tadašnjeg komandanta nemačke vojne uprave u Srbiji, a svoje tvrdnje utemeljio podacima sa terena, ali i izjavama brojnih zvaničnika NDH.
U dosadašnjim nastavcima su navedeni neki od onih “sistemskih” pokušaja pokatoličavanja Srba, a sada prenosimo zaključke Sinoda SPC na koji način se ono još obavljalo.
“Da bi se u narodnim masama približilo pravoslavlje katoličanstvu rešeno je da se zabrane svi hrišćanski praznici koji bi padali u dane kada se oni ne slave i kod katolika. Stoga je 4. decembra o.g. objavljena zakonska odredba o ukidanju julijanskog kalendara. Tačkom 2 tu se izrično kaže da taj kalendar više ne sme važiti ni u crkvi. U obrazloženju tog zakona navode se neke netačne činjenice i analogije. U Bugarskoj i Rumuniji uveden je u sasvim drukčijim prilikama kalendar novog stila, po kome se samo nepokretni praznici poklapaju sa gregorijanskim kalendarom, ali ne i pokretni praznici. Takvim metodama uspele su vlasti Nezavisne Države Hrvatske da već do sada prevedu desetine hiljada pravoslavnih Srba u katoličku veru. Zeloti se ne zaustavljaju ni pred starim ženama. Ima već celih krajeva gde je kako izgleda izvršeno radikalno uništavanje pravoslavlja.”
“Potreba” za jedinstvenom crkvom unutar novostvorene NDH tako se našla, stoji u Memorandumu, i na jednom javnom plakatu štampanom u biskupskoj štampariji u Đakovu gde se objašnjava da treba provesti jedinstvo crkve u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, a po rečima Isusa Hrista: “Jedan ovčinjak i jedan pastir”.
Na kraju ovog Memoranduma, Sinod SPC direktno moli za pomoć tadašnjeg komandanta nemačke vojne uprave u Srbiji, generala, Paula Badera.
“Ekselencijo, Sveti Arhijerejski Sinod Srpske pravoslavne crkve podižući svoj glas protivu toga nečuvenog terora, moli vas da izvolite dostaviti i preporučiti ovu našu pretstavku vladi Nemačkog Rajha, koju najučtivije molimo da svojim moćnim uticajem poradi sa svoje strane da se učini sledeće:
1. da se povrati priznavanje Srpske pravoslavne crkve kao zakonite i ravnopravne u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj;
2. da joj se povrate oduzete bogomolje i druga dobra;
3. da se puste iz internacije i zatvora srpske pravoslavne vla dike i sveštenici i da se dozvoli nesmetani povratak proteranim izbeglim arhijerejima i sveštenstvu;
4. da se opet dozvoli slobodno vršenje svih srpsko pravoslavnih verskih obreda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj;
5. da se uspostavi puna duhovna veza između Srpske pravoslavne crkve u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i njezine matice u Srbiji, kako to predviđaju kanoni pravoslavne crkve i srpsko-pravoslavni crkveni ustav;
6. da se obustavi i direktno i indirektno prisiljavanje pravoslavnih Srba u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj da prelaze na katoličanstvo i da se zabrani sva propaganda koja je s tim u vezi”, navodi se u ovom Memorandumu koji se zaključuje sledećim rečima:
“Pavelićev krvavi režim, udružen sa predstavnicima katoličke crkve u Hrvatskoj, doveo je Srpsku pravoslavnu crkvu u teža iskušenja nego što ih je ikada imala; ali mi imamo čvrstu veru da će Gospod Bog pomoći da ona i ovaj put odoli nevoljama i stradanjima, kao što je odolevala nebrojeno puta u svojoj teškoj i slavnoj istoriji.”
“Svedočba čestitosti”
Proglas štampan u biskupskoj štampariji u Đakovu sadrži i otvoren poziv Srbima da “dobiju svedočbu čestitosti”.
“Stanovnici grkoistočne vjere čujte ovaj prijateljski savjet: biskup đakovački primio je do sada u svetu katoličku crkvu na hiljade građana, koji su od državnih vlasti dobili svedodžbu čestitosti. Ugledajte se na ovu svoju braću, pak se prijavite što prije za prelaz u katoličku crkvu. Vi ćete kao katolici moći ostati u svojim domovima. Vi ćete nesmetano unapređivati svoje gospodarstvo i odgajati svoju omladinu za Boga i državu Hrvatsku”, stoji u citiranom proglasu iz Đakova.
Zaključci Sinoda
Sinod SPC na kraju ovog Memorandumu rezimira sledeće:
“Zvanične vlasti Nezavisne Države Hrvatske sasvim otvoreno i brutalno nastoje uništiti Srpsku pravoslavnu crkvu na svojoj teritoriji služeći se nečuvenim fizičkim terorom bez zakona i zakonskih odredaba. O tome smo ovde izneli svedočanstva iz usta najbolje upućenih svedoka: vođa ustaških, pretstavnika katoličke crkve, pretstavnika muslimana, i svedočanstva nemačkog oficira. Usled takve akcije, celokupno srpsko pravoslavno sveštenstvo u hrvatskoj državi poubijano je, zatvoreno ili proterano, tako da je pastva ostala bez svojih pastira i arhipastira, potpuno obezglavljena, bez najelementarnijih verskih obreda. Crkve su velikim delom srušene ili konfiskovane. Već dosada desetine i desetine hiljada pravoslavnih Srba naterane su svirepim terorom da pređu u katoličku veru. One su to učinile u očajanju, ostavljene bez pomoći iodakle, u poslednjoj želji da bar za decu svoju spasu goli život. Nikad i ni u kojoj zemlji nije se tako progonila jedna priznata hrišćanska crkva, pa ni od strane nehrišćana”.
