Napad Drugog i Trećeg korpusa Armije BiH u septembru 1995. imao je za posledicu 39 spaljenih sela, 7.680 proteranih i oko 500 ubijenih vojnika i civila
Maršem dugim 22 kilometra, od Tumarama na Ozrenu do Crkve Svetog Đorđa u Stogu kod Vozuće, 10. septembra biće održana manifestacija Stazom egzodusa u spomen na jedan od najkrvavijih događaja tokom rata u BiH.
Tog dana 1995. godine Drugi i Treći korpus Armije BiH započeli su operaciju Uragan (Farz) na Vozuću, što je za posledicu imalo 30 spaljenih srpskih sela, 1.920 proteranih porodica sa 7.680 članova, oko 500 stradalih vojnika Vojske RS i civila, od čega je više desetina smaknuto u ritualnim ubistvima odreda El mudžahedin.
– Tokom borbi koje su trajale do 24. septembra poginulo je 459 srpskih boraca. Od njih 412, koliko se vodilo kao nestalo, identifikovano je 283, a za 129 boraca VRS i civila se još traga. Srbi koji su preživeli pakao zarobljavanja sećaju se da su u mudžahedinskom kampu srpski borci bili obezglavljeni, da su živi terani da ljube odsečene srpske glave koje su išle “od ruke do ruke”. Kasnije je o tome snimljen i dokumentarni film “Ljubi brata”. Marš Stazom egzodusa završavamo ispred Crkve Svetog Georgija na Vozući u čijoj porti je 1997. godine otkrivena masovna grobnica iz koje je ekshumirano 21 telo, od koji je 17 bilo bez glava. Zato je obavezan deo ceremonije da se u porti, na Spomen-krstu, polože venci i sveće za sve poginule u odbrani Vozuće – kaže Zoran Blagojević, predsednik Zavičajnog udruženja Zavidovićana iz Doboja, koji već 15 godina organizuju marš.
Donacije za glavoseče
Blagojević je bio ratni komandant Četvrte ozrenske brigade Vojske RS i ističe da je stradanje Srba u ovom delu centralne Bosne počelo već prvih dana rata 1992. godine.
– Iz Zenice je tada proterano 22.000 Srba, iz Zavidovića 11.000, iz Banovića 4.500. Tako je Vozuća tokom tri i po godine rata bila u poluokruženju, a gotovo celu tu prvu godinu Četvrta ozrenska brigada sa Vozuće branila je svoju teritoriju na 60 kilometara fronta sa samo 1.200 boraca. Po svim pravilima ratne doktrine to je bilo nemoguće, ali mi smo, zahvaljujući nekoj ludačkoj upornosti i želji da odbranimo svoja ognjišta, odolevali u nemogućim uslovima – ističe Blagojević.
Zoran Panić, borac Četvrte ozrenske brigade i ratni vojni invalid, danas je sekretar Zavičajnog udruženja Zavidovićana, koje ima zadatak da čuva istinu, brine o porodicama boraca i insistira na traganju za onima koji su nestali u zarobljeništvu.
– U izveštaju Abu Malija, jednog od emira i komandanata El mudžahedina, navodi se da je u napadu ubijen veći broj srpskih vojnika, dok je 60 njih zarobljeno. Umesto da ih odvedu u zatvor u Zenicu ili u Dom penzionera u Zavidovićima, mudžahedini su ih brutalno poklali, snimajući zločine. Zarobljenici su mučeni, a kasnije su oskrnavljena i tela ubijenih. Snimci pogubljenja i klanja Srba kasnije su slati po islamskim zemljama s ciljem prikupljanja “donacija” – navodi Panić i dodaje da je marš Stazama egzodusa od ove godine uvršten u red manifestacija od posebnog značaja za Republiku Srpsku.
Blagojević dodaje da je odred El mudžahedin, nakon što su proterali Srbe iz doline Kravaje, javno pohvaljen za učešće u akciji Uragan.
– Odred El mudžahedin bio je jedinica pod direktnom kontrolom tadašnjeg komandanta Trećeg korpusa Armije BiH generala Sakiba Mahmuljina. On u vojnom dokumentu iz februara 1996. godine navodi da je ta jedinica brojala 1.774 pripadnika. U vreme napada na Vozuću predvodio ih je Egipćanin Muatez Bilah Muhamed, koji je poginuo nakon ove akcije. Tokom napada na Vozuću u borbama sa pripadnicima VRS ubijeno je 129 mudžahedina, od čega 105 stranaca i 24 onih koji su im se priključili iz redova lokalnog muslimanskog stanovništva – kaže Blagojević.
Hrabrost za primer
Jedan od svedoka tih ratnih događaja je i Lidija Žarić, direktorka Kulturnog centra Doboj – ratni izveštač Prvog krajiškog korpusa VRS.
– Imala sam sreću da nisam ranjena, niti sam ostala u okruženju. Veoma je teško opisati sva ta dešavanja od 10. do 24. septembra 1995. godine, ali čak i u tom momentu kad su linije odbrane probijene uraganskom vatrom snaga NATO za brza dejstva i kada je odred El mudžahedin nadirao ka jedinom putu spasa i izlaska, borci su odbijali da napuste svoje položaje. Na velikom delu linije odbrane, koju su držali Vozućani, nije pao nijedan rov, a talasi napadača su se povlačili pred upornom odlučnošću naših boraca – ističe Žarićeva, koja je nakon rata nastavila da izveštava i prati aktivnosti oko pronalaženja nestalih boraca i civila, ali i da pomaže u negovanju uspomene na herojstvo Vozuće.
Rođene 102 bebe
Zoran Blagojević ponosno ističe da Srbi sa prostora Vozuće nisu napuštali svoja ognjišta gotovo do samog kraja rata.
– Civilno stanovništvo je imalo poverenje u svoje branioce i nisu želeli da napuste rodna ognjišta. Najbolji detalj koji oslikava tu posvećenost slobodi, ali i veru u svoju vojsku, jeste da su u improvizovanoj ratnoj bolnici u Vozući od 1992. do 1995. rođene 102 bebe – ponosno ističe Blagojević.
Zločin bez kazne
Za ratne zločine tokom ove vojne operacije, uključujući i brutalna ubistva, pravosnažno je osuđen jedino ratni komandant Trećeg korpusa general Sakib Mahmuljin za koga se nedavno ispostavilo da se, umesto u zatvoru, nalazi na slobodi u Turskoj.
– Očigledno u BiH jedni zakoni važe za Srbe, a drugi za Bošnjake, jer i pored dokazanih ratnih zločina počinjenih tokom i posle akcije Uragan niko osim Mahmuljina nije procesuiran – ogorčeno ističe Blagojević.
Jovan Čakarević, predsednik Koordinacije udruženja izbeglih i raseljenih u Srbiji, dodaje da je apsurdna i izrečena kazna.
– Mahmuljin je prvobitno osuđen na 10 godina, a zatim mu je kazna smanjena na osam godina zatvora. Da je opljačkao banku ili trgovao drogom na zapadu bi dobio više godina robije nego za ova užasna mučenja i torture zarobljenika, etničko čišćenje čitave jedne regije, kao i ritualna ubistva odsecanjem glave – ogorčeno primećuje Čakarević.
Potraga za nestalima
Zoran Panić kaže da se i danas, 27 godina od kraja ratnih sukoba, i dalje traga za telima više od stotinu boraca i civila koji su tog septembra zarobljeni ili “nestali”.
– Brojne su opstrukcije na traženju tela naših poginulih drugova. Neretko, posmrtni ostaci se izmeštaju i kriju, a o malicioznosti onih koji to rade govore i podaci da su neka tela, iako je završena DNK identifikacija, godinama skrivana u federalnim centrima za traženje nestalih i nisu obaveštavane ni porodice ni naše službe. Čak postoje indicije da su neka od tela sahranjivana u memorijalnom centru Potočari, kao lažne žrtve Srebrenice – upozorava Panić.
Haški dokazi
U haškoj presudi u kojoj je Rasim Delić, nekadašnji komandant Glavnog štaba Armije BiH, osuđen na tri godine zatvora piše i sledeće: “Popodne, 11. septembra 1995, jedan dan posle pokretanja operacija Uragan i Farz, vojnici 328. brigade 5. bataljona Armije BiH i mudžahedini zarobili su oko 60 vojnika i civila bosanskih Srba, uključujući tri žene, u blizini sela Kesten. Zarobljenicima je bilo naređeno da u koloni pešice krenu prema Kestenu.
Putem su zarobljenici Milenko Stanić i Živinko Todorović ubijeni iz vatrenog oružja. U logoru Kamenica neki ili svi od 52 zarobljenika bili su zatvoreni na dva sprata jedne napuštene kuće. Iz posrednih dokaza, uključujući i dokaze dobijene ekshumacijom, sledi da su ta 52 zatočenika na kraju ubijena.
U svetlu celokupnih dokaza i iz razloga detaljno navedenih u pisanoj presudi, Pretresno veće u procesu protiv Generala Rasima Delića se uverilo da su 52 muškarca, Srba, navedenih u prilogu C optužnici, namerno lišili života pripadnici odreda El mudžahedin u logoru Kamenica, u periodu od 11. septembra 1995. do 14. decembra 1995. godine.”
Operacija “Kinšasa”
Dževad Galijašević, stručnjak za borbu protiv međunarodnog terorizma, ističe za “Vesti” da postoji više stotina “strogo poverljivih” dokumenata Armije BiH i tadašnje Službe bezbednosti o umešanosti mudžahedina ne samo u ubistva, već i trgovinu oružjem i obaveštajnu delatnost za račun matičnih ili trećih zemalja.
– U sintezi službenih dokumenata i operativnih mera, CSB Zenica od 21. aprila 1995. godine, koji pokriva 1994. godinu, odred El mudžahedin se povezuje sa uvozom velikih količina oružja, sa vezama i kontaktima prema stranim obaveštajnim službama, sa kontraobaveštajnom zaštitom koju za njih provodi Aiman Avad, sa vezama i kontaktima sa radikalnim islamističkim grupama u Pakistanu, Egiptu, Saudijskoj Arabiji i sa štampanjem radikalne verske literature koja odstupa od shvatanja i prakticiranja islama među bosanskim muslimanima – navodi Galijašević.
Sagovornik “Vesti” dodaje da je u tajnoj operaciji muslimanskih bezbednosnih službi, kodnog naziva “Kinšasa”, ustanovljeno da su pripadnici odreda El mudžahedin učestvovali i u kidnapovanju i ubistvu engleskih humanitaraca Pola Godala, ranjavanje Sajmona Kinga i Dejvida Kurta, zatim u ubistvu jednog egipatskog generala, otmicu Živka Totića, oficira HVO, i otmice pripadnika jedinice El mudžahedin iz Zeničke bolnice odnosno Kazneno-popravnog doma Zenica.
Stradalnička sudbina
Koordinacija udruženja izbeglih i raseljenih u Srbiji je u Beogradu predstavila manifestaciju Stazama egzodusa. Jovan Čakarević, predsednik Koordinacije, kaže da je cilj da se otrgnu od zaborava svi događaji iz bliže prošlosti koji svedoče o stradalničkoj sudbini Srba u 20. veku. Ovo udruženje svakog 4. avgusta organizuje parastos žrtvama Oluje u Crkvi Svetog Marka u Beogradu, ali i parastos capraškim Srbima sa Banije koji organizuju sa udruženjem Zavičaj i Udruženjem boraca Krajine u Srbiji.
– Svake godine učestvujemo i na maršu Putevima šumadijske divizije drugog poziva – Vrani Kamen, manifestaciji koju organizuje planinarsko udruženje Javor – Sunčana dolina iz Han Pijeska u čast i spomen na 1.500 izginulih vrbskih vojnika u Velikom ratu – navodi Čakarević samo neke od značajnijih manifestacija u kojima je Koordinacija do sada učestvovala.
