Više sudija i tužilaca rasformiranog vojnog pravosuđa Srbije, koji su početkom devedesetih godina bili uključeni u ispitivanja zarobljenih pripadnika hrvatske vojske, stalo je u odbranu bivšeg kolege koji je 6. juna uhapšen na graničnom prelazu Tovarnik pod optužbom da je “tokom 1991. i 1992. godine u srpskim logorima u Stajićevu, Sremskoj Mitrovici i Nišu kao ispitivač verbalno i fizički zlostavljao zatočene pripadnike oružanih jedinica Republike Hrvatske, zadajući im pritom velike patnje i povrede telesnog integriteta”.
Nekadašnje vojne sudije i tužioci kažu za “Vesti” da je ovo neka vrsta osvete Hrvatske zbog podizanja optužnice protiv četvorice pilota koji su granatirali izbegličku kolonu na Petrovačkoj cesti avgusta 1995. godine kada je na teritoriji BiH ubijeno 13, a ranjeno 24 civila.
Radio po zakonu
Uvažavajući odluku porodice da se ne objavljuje ime uhapšenog sudije, nekadašnje vojne sudije i tužioci potvrđuju da je reč o njihovom kolegi koji je bio istražni sudija Vojnog suda u Beogradu, a sredinom devedesetih, u činu majora, zbog teškog materijalnog položaja u Vojsci, razdužio uniformu i prešao u advokate.
– Važio je za jednog od najpedantnijih vojnih istražnih sudija koji je uvek insistirao da se iskaz saslušanog ratnog zarobljenika prenese u celosti. Jednostavno, radio je pošteno svoj posao poštujući sve odrednice Ženevske konvencije o tretmanu zarobljenika i Zakonu o krivičnom postupku – kaže sagovornik “Vesti”.
On objašnjava da se, po principu nadležnosti, Vojni sud u Beogradu najvećim delom bavio istragom događaja tokom oružanih sukoba na istoku Hrvatske.
– Tokom vojnih operacija JNA u Vukovaru i Slavoniji zarobljeno je nekoliko hiljada pripadnika raznih formacija hrvatskih oružanih snaga. Odmah po zarobljavanju svi oni su, na osnovu ratnih Pravila službe zasnovanih na Ženevskim konvencijama o ratovanju, najpre morali da budu evidentirani, smešteni i prijavljeni Crvenom krstu i to je bio posao koji su sprovodili organi bezbednosti i vojne policije. Oni su i prikupljali obaveštenja od zarobljenih u pogledu identifikacije, pripadnosti određenoj jedinici, ali i učešću u eventualnim ratnim zločinima protiv oružanih snaga tadašnje SFRJ i civilnog stanovništva. Ta obrada, trijaža ratnih zarobljenika i onih za koje se sumnjalo da su počinili neke zločine je obavljana u sabirnim centrima koji ni po svojoj formi, ali ni po svrsi, nisu bili nikakvi logori. Vojno pravosuđe, odnosno istražne sudije i kasnije vojni tužioci, uključivali su se tamo gde je postojala osnovana sumnja o učešću u ratnom zločinu – priča jedan od nekadašnjih čelnika vojnog pravosuđa.
Razmena zarobljenika
Njegov kolega, koji je početkom devedesetih takođe učestvovao u saslušanju zarobljenih hrvatskih vojnika, dodaje da je u slučaju da se na osnovu prikupljene dokumentacije, dokaza ili izjava svedoka utvrdi da postoji “osnovana sumnja” da je ratni zarobljenik učestvovao u nekom ratnom zločinu, on je istog trenutka preuziman od vojnog pravosuđa i njima je kasnije suđeno.
– U arhivi Vojnog suda u Beogradu nalazilo se najmanje 50 presuda u kojima je dokazan počinjeni ratni zločin. Od tog broja čak sedmorica njih su osuđeni na smrt. Međutim, svi ti osuđenici, kao i ratni zarobljenici, razmenjeni su na osnovu Sporazuma o razmeni ratnih zarobljenika od 8. avgusta 1992. godine. Taj sporazum su potpisali Milan Panić i Mate Granić. Uz to, na osnovu sporazuma od 28. jula iste godine tadašnja SRJ je 14. avgusta donela odluku o repatrijaciji svih zatvorenih hrvatskih građana, učesnika oružanih sukoba – podseća ovaj sagovornik.
Na konkretno pitanje da li je bilo moguće da vojne istražne sudije “dele pravdu”, odnosno iživljavaju se nad zarobljenicima, obojica sagovornika “Vesti” su više nego jasni.
– Nije postojala ni teoretska mogućnost da sudija psihički i fizički maltretira ratnog zarobljenika. Ne isključujem mogućnost da je takvih događaja bilo, ali svakako ne od istražnih sudija ili tužioca. U pitanju su gnusne, iskonstruisane optužbe sa jedinim ciljem: da budu “odgovor” na aktuelne optužnice protiv hrvatskih pilota koji su bombardovali izbegličku kolonu – saglasni su sagovornici “Vesti”.
Ranije putovao bez problema
Savo Štrbac, predsednik DIC Veritas, organizacije koja je prva obelodanila hapšenje nekadašnjeg vojnog istražnog sudije, dodaje da je ovaj čovek, rodom iz Like, dosad bezbroj puta odlazio u svoj zavičaj i da nikada ranije nije imao ni najmanji problem.
– Bez problema je dobio njihovo državljanstvo, tamo je obnovio kuću i njegovo ime se nikada nije nalazilo ni na jednoj optužnici. Pre hapšenja je sa sinom krenuo kolima da obiđu obnovljeno porodično imanje u Lici, kao što je to činio sve ove godine. Ime tog bivšeg sudije se ne nalazi ni na spisku 3.736 osoba protiv kojih su pokrenute istrage, a nalaze se na popisu Ustavnog suda Hrvatske – navodi Štrbac.
U skladu sa konvencijama
Svi hrvatski zarobljenici su, po proceduri propisanoj Ženevskim konvencijama, privođeni istražnom sudiji nadležnog vojnog suda i tamo saslušavani.
– Saslušanja su sprovođena isključivo po pravilima Zakona o krivičnom postupku. To je podrazumevalo da im prisustvuje vojni tužilac, zapisničar, ali i izabrani branilac ili branilac po službenoj dužnosti. Javnost ne zna, ali posle zarobljavanja hrvatskih vojnika u Vukovaru, desetak advokata iz Srbije je bilo angažovano od njihovih porodica i oni su bez ikakvih smetnji prisustvovali saslušanjima. Na kraju bi bio sačinjen zapisnik koji se obavezno završavao pitanjem istražnog sudije da li ima primedbi na tretman ili je bio izložen nekoj vrsti maltretiranja ili torture. Bilo je desetine slučajeva kada su ratni zarobljenici prijavljivali nasilje od čuvara ili vojnih policajaca i svaki taj slučaj je proveravan, a odgovorni kažnjeni – kaže jedan od sagovornika “Vesti”.
Hrvati pogazili dogovor
Na osnovu istrage koju je Veritas pokrenuo, ispostavilo se da se ime ovog oficira pominje samo na jednom mestu, i to u dokumentu od 14. avgusta 1992. godine kada je u Nemetinu došlo do razmene oko 700 hrvatskih zarobljenika.
– Tada su jugoslovenske vlasti dostavile i sve spise u kojima su predočeni dokazi iz istrage vezane za zarobljene Hrvate, jer je jedan deo bio procesuiran pred Vojnim sudom u Beogradu. Dogovor dve države je bio da se protiv svih osumnjičenih za ratne zločine u Hrvatskoj nastave sudski postupci, ali to se nikada nije dogodilo. Oni su pušteni kućama, a ubrzo su počeli da tvrde kako su svoje iskaze u Vojnom sudu dali pod prinudom. Hrvatsko pravosuđe je tada otvorilo istragu protiv svih onih koji su ih ispitivali u sabirnim centrima Stajićevo, Begejci, Sremska Mitrovica, Niš i Stara Gradiška. Istraga je vođena pred Županijskim sudom u Osijeku od 2008. do 2012, ali čak i u tom postupku ime uhapšenog sudije nije se našlo na optužnici – ističe Štrbac.
Ni predsednik Veritasa nema dileme da je hapšenje bivšeg vojnog istražnog sudije politički motivisano i čin osvete za nedavnu beogradsku optužnicu protiv hrvatskih pilota za zločin na Petrovačkoj i Prijedorskoj cesti 7. i 8. avgusta 1995. godine nad krajiškim izbeglicama.
Istraga protiv 3.736 Srba
U odluci Ustavnog suda Republike Hrvatske od 15. februara ove godine u predmetu “Kušić” navode se podaci da je do 30. septembra 2021. pokrenuta istraga zbog krivičnog dela ratnog zločina počinjenog tokom “Domovinskog rata” protiv ukupno 3.736 ljudi. Osuđujuće presude su donete protiv 666 osoba, a prema podacima koje je Hrvatska dala Odboru ministara Saveta Evrope, između 2012. i 2020. godine su pokrenute 272 nove istrage ratnih zločina, što je u proseku 35 novih istraga po godini. Trenutno se u hrvatskim zatvorima zbog krivičnih dela ratnih zločina nalazi 26 pripadnika bivše JNA i SVK, od kojih je 16 pravosnažno osuđeno, dok su ostali pod istragom, optužbom ili čekaju pravosnažnost presuda.
