Eparhija Raško-prizrenska sa zabrinutošću je primila vest o najavi početka radova na lokalitetu drevne srpske srednjovekovne katedralne crkve Sv. Nikole.
Radovi bi trebalo da budu obavljeni na lokalitetu drevne srpske srednjovekovne katedralne crkve Sv. Nikole, sabornog hrama novobrdskih i gračaničkih episkopa, u neposrednoj blizini tvrđave Novo Brdo.
Informacije o planiranom projektu konzervacije hrama Sv. Nikole objavljene su u kosovskim medijima i prema dostupnim informacijama projekat izvodi Arheološki institut Kosova uz finansijsku podršku nemačke ambasade u Prištini.
Protivno zakonu o zvaničnim jezicima i nazivima opština, mediji govore o “katedrali u Artani, bivšem Novom Brdu” ignorišući zvanično ime opštine.
Eparhija Raško-prizrenska napominje da se hram Sv. Nikole nalazi u jednoj od četrdesetak specijalnih zaštićenih zona, koje po kosovskim zakonima podležu posebnoj proceduri, koja ne zavisi samo od kosovskih institucija, već i od stava Srpske pravoslavne crkve. Osim toga, ovaj stari verski objekat je na sajtu kosovskog Ministarstva kulture netačno predstavljen kao rimokatolička crkva, bez ikakvog pominjanja autentične istorije hrama i dosadašnjih rezultata arheoloških istraživanja, što je žalostan pokazatelj tendencije menjanja istorijskih činjenica na ovim prostorima.
Tim povodom Eparhija Raško-prizrenska je već kontaktirala nemačku ambasadu, a takođe će u daljoj proceduri urgentno biti angažovana i Komisija za zaštićene zone, čiji je član ova Eparhija. Veoma je važno u saradnji sa OEBS-om i kancelarijom EU utvrditi tačno sve činjenice i projekat konzervacije ruševina hrama vratiti u okvire zakona. U protivnom, svaki dalji radovi na ovoj lokaciji bili bi nezakoniti.
Crkva Sv. Nikole istraživana je još od 50-tih i 60-tih godina prošlog veka i tu su pronađeni brojni natpisi i elementi kamene plastike koji jasno ukazuju na poreklo hrama i njegov stil.
U okvirima hrama pronađeni su i brojni grobovi, koji su u međuvremenu otvarani i kosti odnošene u Prištinu bez ikakvog obaveštavanja SPC.
“Odlučan stav naše Eparhije jeste da se bilo kakvi konzervatorski radovi, kao i prezentacija ove baštine, mogu raditi jedino uzimajući u obzir dosadašnje arheološke radove i u punoj saradnji sa eminentnim srpskim ekspertima koje će angažovati Eparhija Raško-prizrenska. Apsolutno je neprihvatljiva i kontraproduktivna bilo kakva politizacija pitanja kulturne baštine, a pogotovo jednostrano menjanje istorijskih činjenica”, poručuju iz ove eparhije.
O hramu
Ovaj hram podignut je sredinom 14. veka i bio je dograđen u vreme despota Stefana Lazarevića i posle 1455. godine.
Po svemu sudeći, kasnije je pod osmanskom vlašću pretvoren u džamiju, da bi objekat posle bio srušen u zemljotresu i ostao u ruševinama do današnjih vremena, kao i ostaci grada koji je ubrzo zapusteo.
Kao i velike nemanjićke zadužbine (13. i 14. veka) Sopoćani, Arilje, Visoki Dečani, novobrdska crkva Sv. Nikole građena je u romaničkom stilu bazilike i do pada Novog Brda pod osmansku vlast bila je glavno pravoslavno bogoslužbeno mesto.
Nedaleko od ovog hrama nalaze se ostaci gradske rimokatoličke crkve tzv. Saške crkve, koja je dobila naziv po rudarima Saksoncima (Sasima), koji su pored dubrovačkih trgovaca i domaćeg srpskog stanovništva činili deo bogatog i raznolikog kulturnog i verskog mozaika srednjovekovnog Novog Brda, kao jednog od najznačajnijih gradova srednjovekovne Srbije.
