Tačno 80 godina posle krvavog oktobra u selima gornjeg Jadra Lozničanin i profesor istorije Đorđe Vukmirović objavio je knjigu “Od slobode do stratišta – ustanak i nemački zločini u Jadru 1941. godine”, u kojoj je rasvetlio dešavanja od pre 8 decenija kada je loznički kraj osetio dah slobode, ali i svu surovost nemačke kaznene ekspedicije.
Autor je istakao da je knjiga nastala na osnovu njegovog diplomskog rada, a prethodilo joj je dugogodišnje istraživanje po arhivima u Šapcu i Beogradu. Napisana je pretprošle godine, trebalo je da bude objavljena lani, ali nije zbog situacije sa kovidom, pa se poklopilo da svetlost dana ugleda u oktobru, 8 decenija posle događaja kojima se bavi.
– Loznički kraj u istoriji je poznat po velikom junaštvu naše vojske i velikim pobedama nad mnogo nadmoćnijim protivnikom, a kao posledica toga je usledilo žestoko stradanje civila 1914. i 1941. godine. Rasvetljena su dva događaja, ustanak u Jadru 1941. godine kada je 31. avgusta Loznica oslobođena od Nemaca, i stravičan zločin nad civilima iz oktobra iste godine koji je počinio nemački okupator. O ovim događajima ćutalo se decenijama, nije se smelo pominjati ni oslobođenje Loznice 1941. ni stradanje civila u Dragincu koje je skrajnuto zbog Kragujevca. Ko se bavio ovom tematikom, to je činio prevashodno nekim publicističkim radovima, a bilo je tu i mnogo nagađanja.
Sada imamo rezultat dugogodišnjeg istraživanja po arhivima, a najveći trud bio je sačiniti jedinstven popis žrtava. Ako nemamo ime i prezime žrtve kao da ne postoje, a sada je u ovoj knjizi imenom i prezimenom popisano 2.677 žrtava – kaže Vukmirović i dodaje da je velika tragedija što je Draginac bio skrajnut svih ovih decenija.
On u predgovoru knjige navodi da je u stravičnom pokolju, od 13. do 19. oktobra, počinjenom u Dragincu u okolnim selima, pobijeno i masakrirano 305 dece mlađe od 10 godina, ali i da je pravi broj žrtava posle 80 godina nemoguće utvrditi. Pouzdano se može utvrditi da je neistina da je u Dragincu streljano “2.950 rodoljuba u jednom danu”, kao što piše na spomeniku u tom mestu, piše on.
Navodi i da je, prema njegovim istraživanjima, ukupno od oktobra do decembra 1941. sa teritorije Jadra ubijeno tačno 2.677 nenaoružanih civila, 2.499 u direktnom teroru u Jadru, 161 u logorima smrti i 17 u drugim mestima okupirane Jugoslavije.
Mirjana Pejak, direktorka gradske biblioteke, ustanove koja je sa Udruženjem građana “Memorijal Draginac” suizdavač ovog dela, kaže da je knjiga kapitalna zbog pijeteta prema žrtvama, “koje nikada ne smemo da zaboravimo”, a da je ovim delom Vukmirović draginačkim žrtvama napravio “spomenik za beskraj”.
– Svaki spomenik može se pohabati tokom vremena, a ova knjiga je nešto što ostaje za sva vremena, tim pre što smo u vremenu digitalizacije – zaključila je ona.
Da i mladi znaju
Novo izdanje predstavljeno je u Biblioteci Vukovog zavičaja medijima, a čitalačke publike nije bilo zbog epidemijske situacije. Bilo je planirano da predstavljanje knjige bude održano u Vukovom domu kulture u Loznici, ali je odloženo zbog kovida, a u planu je da, kada to epidemijska situacija dozvoli, to bude učinjeno u draginačkoj OŠ “14. oktobar” i Muzeju žrtava genocida u Beogradu.
Vukmirović je napisao monografiju koja je istoriografski važna knjiga koja će pomoći novim generacijama da upoznaju svoju prošlost o kojoj se ovoga puta argumentovano piše i čuva sećanje na važne događaje od pre 8 decenija.
Streljana i beba od tri dana
Najmlađa žrtva zločina u Dragincu imala je svega tri dana. Masakr u ovom mestu nadomak Loznice prvi je masovni zločin nad civilima i jedan od najvećih koji se dogodio tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Srbije, a prethodio je streljanjima u Kraljevu i Kragujevcu 1941. Oktobra te godine Nemci su, idući ka Loznici kod Gajića stene, ispred Draginca, pretrpeli velike gubitke, jer su naišli na partizansku zasedu i morali su da se povuku. Prema naredbi o likvidaciji 100 civila za jednog ubijenog nemačkog vojnika, odnosno 50 za ranjenog, hapsili su meštane u Dragincu i okolini koje su streljali na seoskom groblju i lokalitetima u blizini sela. Ubijene su zatrpali u zajedničke grobnice koje su posle rata uređene i obeležene, a 1961. svi posmrtni ostaci preneti su u zajedničku spomen-kosturnicu, gde se danas, na godišnjicu stradanja, održavaju državne komemoracije i parastosi.
