Kada su Srbi stigli na Balkan i zašto je poreklo Albanaca obavijeno velom tajni

wikipedia.org

Područje Balkana, ovakvo kakvo jeste, prošarano antagonizmima između naroda, zasnovanih na veri, kulturi, istorijskim putevima i političkim odlukama, bilo je „laboratorija u velikom“.

Ratni sukobi, seobe, ubistva i izdaje, su nešto na šta nas podseća svaki dan proveden na „brdovitom“ poluostrvu. Posebno interesantnim se čini odnos između Srba i Albanaca, dva komšijska naroda, čija istorija vodi ka tituli arhineprijatelja jugoistočne Evrope.

Značajan aspekt relacije između ova dva naroda jeste i terorističko dejstvo Albanaca, usmereno ka proširenju teritorije i ostvarenja famoznog projekta „velike Albanije“, koji postoji u svesti albanskog naroda i pre no što je Albanija, kao nezavisna država, formirana krajem novembra 1912. godine.

Sukobi između srpske i albanske strane su se odvijali na Kosovu i Metohiji. Ova teritorija, koja je neraskidivo povezana sa srpskim nacionalnim identitetom, bila je poprište brojnih ubistava, otmica, progona i rušenja. Srbi i Albanci nisu oduvek imali međusobno isključive interese, ali kada je to postao slučaj, to je označilo početak neprijateljstva.

Netrpeljivost između Srba i Albanaca je pojava toliko stara i poznata, ali je, ipak, veliki broj ljudi percipira kao pravu nepoznanicu.

Da bi se na adekvatan način razumela, neopohodno je ukazati ne samo na partikularne interese jedne ili druge strane, već na celokupan geopolitički i istorijski kontekst koji je pratio dešavanja na Balkanu, koji je čuveni britanski premijer Vinston Čerčil, opisao kao mesto koje “proizvodi više istorije nego što može da konzumira”.

Slovensko pitanje

Balkansko poluostrvo je teritorija na kojoj je zastupljena velika etnička nestabilnost. Svojom pozicijom, predstavljalo je i predstavlja raskršće puteva između Istoka i Zapada, Severa i Juga, između Evrope i Azije. Kao svojevrsno „vezivno tkivo“, Balkan je spona različitih kultura, religija i civilizacijskih identiteta. Svojim geografskim karakteristikama, pogodnom klimom i pozicijom, ovaj prostor je bio po meri stočarima i ratarima, moreplovcima i rudarima. Zato je istorija Balkana priča o kretanju: promenama, migracijama i mešanju brojnih naroda, mnoštva ljudi različitih jezika i porekla.

Zbog toga, nije na mestu o Balkanu kreirati statičnu sliku kao području nepromenljive konfiguracije – pre se radi o izrazito dinamičkoj predstavi o kretanju i pomeranju mnogih plemena i naroda – od Ilira, Tračana, Grka, Rimljana, preko Kelta, Gota, Slovena i drugih, manje ili više poznatih zajednica.

Na temelju izrazite fluktuacije ljudi, koja je karakterisala ovo područje od najranijih dana poznate istorije, leže poteškoće u identifikovanju porekla današnjih balkanskih naroda. Uzimajući u obzir temu ove rasprave, interesantna je priča o tome kako su ovaj deo Evrope naselili Sloveni i Albanci.

Dolazak Slovena na Balkansko poluostrvo i naseljavanje ovih teritorija je, kako će se kasnije u toku rada videti, daleko poznatije nego što je to slučaj sa našim južnim susedima. Iako, što je i logično, postoje različita viđenja, naučne i pseudo-naučne hipoteze o vremenskom mapiranju dolaska naših predaka na ove prostore, ipak se može reći da je istorijska priča o njima “opipljivija” nego što je to slučaj sa Albancima. Uostalom, pronađeno je i sačuvano dosta istorijskih svedočanstava koji govore u prilog tome.

Stari Sloveni su prilikom naseljavanja teritorija na kojima će vekovima kasnije i dalje živeti njihovi potomci, stupali u aktivne odnose sa Vizantijom i sa zemljama zapada, pre svega sa katoličkim Rimom, preuzimajući ideje društvene organizacije i kulturne niti ovih razvijenih civilizacija.

Južne Slovene već u razdoblju od šestog do devetog veka možemo posmatrati kao istorijski subjekt. “Sklavini” se sa jednom drugom etničkom grupom, Antima, javljaju na severnim granicama Vizantije u doba careva Justina I (518-527) i Justinijana (527-565). Nagomilani na levoj obali Dunava, upuštaju se u daleke i brze pljačkaške pohode po balkanskim oblastima Vizantijskog carstva, zapravo po celom Iliriku, Trakiji i Heladi, dopirući do Jadranskog mora, na jednoj strani, i do samog Carigrada, na drugoj. Sredinom VI veka, u pohodu 550. godine, ispoljile su se i prve težnje ka zadržavanju i naseljavanju ovih oblasti.

Svojevrsna invazija Balkana od strane ovih plemena je nastavljena u godinama koje su dolazile, pre svega pod vođstvom Avara, koji su Slovenima nametnuli svoju vlast u sedmoj i osmoj deceniji šestoga veka.

Pored početnih opipavanja snaga u šestom veku, vek koji je došao nakon toga možemo suštinski posmatrati kao vek slovenske kolonizacije Balkana. Slovenski živalj počinje da pristiže u sve većem broju, u masovnijim talasima, koji sve češće zapljuskuju zidine Soluna i drugih vizantijskih gradova

Konkretno, o Srbima, prvi izveštaji su zabeleženi rukom vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita, u delu O narodima. Njihovo doseljavanje na Balkan predstavljeno je kao epizoda jednoga kasnijeg kolonizacijskog talasa. Po njemu, preci Srba, koji su došli iz Bele Srbije, krenuli su put Vizantije i od cara Iraklija tražili dozvolu da se nasele na teritoriji carstva. Ovaj im dozvoljava da nasele opustele oblasti između Save i dinarskih planina, gde su živeli u Porfirogenitovo vreme. To bi značilo da se naseljavanje Srba na prostoru dinarskog Ilirika dogodilo za vlade cara Iraklija (610-641).

Dakle, možemo reći da u naučnim krugovima postoji velika doza saglasnosti kada je u pitanju vremenski interval slovenskog naseljavanja Balkana – iako je ceo šesti vek protekao u povremenim i ograničenim upadima na ove teritorije, suštinsko naseljavanje se odigralo u sedmom veku. Možemo reći da je, i pored svih ograda i rezervi kada je u pitanju tumačenje istorije (koja može i često jeste fingirana i izvitoperena da bi služila političkom cilju), pitanje slovenskog porekla i naseljavanja Balkana, manje-više, poznato. To se ne može reći i za albanski etos.

Albanske nedoumice

O poreklu Albanaca, postoje različite teorije i nedoumice. Teškoće u tom smilu, inicirane su iz dva razloga: prvi leži u tome što istorijski izvori ne pominju Albance pre jedanaestog veka, te je njihov nastanak i razvoj do tog istorijskog trenutka obavijen velom misterije, a drugi, jezik Albanaca ima u velikoj porodici indoevropskih jezika ima posebno mesto zbog toga što mu nema bliskih srodnika.

To su determinante zbog kojih pitanje etnogeneze Albanaca izmiče kako istoriografskim, tako i lingvističkim metodama. Svojim narodnim imenom, Albanci se vezuju za ime ilirskog plemena Albana, koje je u II veku n. e., prema Ptolomeju, nastanjivalo oblast oko Albanopolisa u današnjoj srednjoj Albaniji (grad Kroja). Postoji nesumnjiv kontinuitet albanskog etničkog imena na nekadašnjem ilirskom, a današnjem albanskom tlu, pa se iz toga prirodno izveo zaključak da postoji i etnički kontinuitet između ilirskih i današnjih Albanaca. Otuda uverenje da su Albanci potomci starih Ilira, te da su “oduvek” nastanjivali krajeve svoga današnjeg etničkog prostora, jer je ovaj, uprošćeno rečeno, podudaran sa nekadašnjim ilirskim etničkim prostorom.

Pored ove teorije, po kojoj su Albanci potomci Ilira, postoji i ona druga, koja poreklo ovog naroda dovodi u vezu sa Tračanima. Brojni naučnici, uz veće ili manje razlike u postavci teze i u argumentaciji, napuštaju ilirsku teoriju i pretpostavljaju da je albanski jezik tračkog ili bar tračko-ilirskog porekla, i da je albanski narod potomak starobalkanskih Tračana, koji su nastanjivali delove balkanskog poluostrva istočno od linije Morava-Nišava-Struma. Razlog za odbacivanje ilirske teorije bila je okolnost po kojoj je albanski jezik iz grupe satem, dok je ilirski jezik deo centum grupe jezika. Po logici stvari, trački jezik je satemski kao i albanski. Sledstveno tome, albanski nikako nije mogao poteći od ilirskog, već od tračkog, a svoj konačni oblik je dobio zahvaljujući simbiozi između ove dve grupe jezika.

Ova lingvistička metoda je od značaja, jer ona neposredno dokazuje da Albanci nisu odvajkada naseljavali prostor Balkana, već da je došlo do seobe u određenom trenutku – preci Albanaca su u početku, ili makar jedno vreme, živeli u centralnoj zoni balkanskog poluostrva, a kasnije su se, pod određenim istorijskim okolnostima, preselili u zapadnije delove, ka teritoriji na kojoj se nalazi današnja Albanija.

Postoje i druge teorije, po kojima se navodi drugačiji razvojni put Albanaca, te se smatra da su oni najstarije indoevropsko ili čak preindoevropsko stanovništvo, koje se na Balkan doselilo još pre Grka. Ovakvo tretiranje istorije, približava se njenoj instrumentalizaciji zarad ostvarivanja nekog aktuelnog političkog cilja, čemu svedočimo poslednjih godina.

Pored lingvističkog, koristi se i arheološki metod, koji putem arheoloških istraživanja teži da pruži odgovore važnog saznanja o velikim etničkim pomeranjima i promenama kroz sva praistorijska razdoblja, kao i u sam osvit istorije srednjebalkanskog prostora. Nema starosedelaca u pravom smislu reči: taj pojam se, arheološkim metodom, nužno relativizuje i svako “staro”stanovništvo pokazuje se mlađim od prethodnog, svaki narod ili pleme, svaka etnička grupa – kako se pravilnije kaže u arheologiji – javlja se na etnografskoj balkanskoj pozornici tek svojim doseljavanjem i potiskivanjem prethodnih grupa. Ne postoji naučna osnova za konačna tvrđenja kada je reč o ukupnom problemu porekla albanskog naroda.

Nema dovoljno opravdanja za prenaglašavanje “tračkog” porekla Albanaca, kao ni za insistiranje na “ilirskoj” tezi. U krajnjoj liniji, ne može ni biti toliko važno da li su Albanci potomci Ilira ili Tračana ili nekog trećeg praistorijskog ili istorijskog naroda. Za istoriju Balkana dovoljna je činjenica da su Albanci na svom užem etničkom prostoru najkasnije u 11. veku, te da su još u to vreme stupali u kontakt sa južnoslovenskim narodima prilikom njihovog razmeštanja po vizantijskom poluostrvu i potonjeg formiranja prvih južnoslovenskih političkih zajednica.

Na osnovu svega navedenog, jasno je da naseljavanje prostora Balkana od strane albanskog i slovenskog (u ovom kontekstu, srpskog življa) nije bio događaj kome je bio jasno određen početak i kraj – radilo se o dugotrajnom procesu, vremenskom intervalu koji je obuhvatao više vekova. Dok je istorijat slovenskih migratornih kretanja i u krajnjoj liniji, porekla, jasniji i porozniji, pitanje porekla Albanaca je antipod svemu tome.