Oktobar je mesec tužnih godišnjica za krajiške Srbe proterane sa vekovnih ognjišta na području današnje Federacije BiH. Od egzodusa Srba iz Sanskog Mosta prošlo je 28 godina, a nekadašnji stanovnici tog grada na Sani prisetili su se tih tragičnih dana u Prijedoru simboličnim bacanjem cveća u reku Sanu. Do rata je na području te opštine živelo 27.000 Srba. Sada su na nivou statističke greške. Dragana Radović ispričala je novinarima da je 10. oktobra 1995. godine izbegla iz Sanskog Mosta. Sama sa troje dece. Istog dana poginuo je njen muž.
– Živela sam u nadi da je živ. Četiri godine sam ga tražila, a tek 1999. godine sam ga pronašla u Banjaluci, tamo su dovozili naše vojnike, koji su bili na ratištu – ispričala je Dragana.
Prijedor im je bio utočište. Ne samo njima nego izbeglicama iz cele Krajine, od “Oluje” pa sve do operacija hrvatske i bošnjačke vojske. Za ta zlodela do danas niko nije odgovarao.
– Ima nas ovde iz 30 opština BiH. Teški su to bili trenuci, nema tog uma koji može to opisati. Kad čovek izgubi sve što je imao, što su mu i pradedovi sticali… Morali smo sve napuštati – ispričao je Marko Kandić.
Prvi čovek Prijedora Slobodan Javor rekao je da je most sa kog je simbolično bačeno cveće značio beg u sigurno za više od 27.000 Srba iz Sanskog Mosta. Mnogi su zasnovali porodice u gradu na Sani i tu ostali.
– Svakog 10. oktobra se ovde okupimo. Ono što je zaista danas veoma bitno reći je da smo svi ovde jedno, da smo stanovnici ovog grada, bez obzira na to ko je odakle došao. Živimo i radimo kao jedno i želimo da pošaljemo poruku mira – rekao je Javor.
Prema nezvaničnim procenama u Sanskom Mostu i okolini danas ima tek oko 1.000 Srba. Povratnici žive teško, uglavnom zaboravljeni od federalnih vlasti. Nemaju puteve, pojedina naselja su bez struje i teško da će se bilo šta po tom pitanju promeniti.
Mrkonjić Grad
Godišnjica stradanja Srba u zapadnoj Krajini obeležena je u Mrkonjić Gradu. Združene snage Hrvatske vojske, HVO i takozvane Armije BiH, potpomognute dejstvima NATO, u septembru i oktobru 1995. godine izvršile su agresiju na 13 zapadnokrajiških opština i ubile 2.014 srpskih vojnika i civila, a sa vekovnih ognjišta proterali 120.000 Srba, opljačkali pokretnu imovinu, a nepokretnu uništili i onesposobili. Tada su pale opštine Ripač, Petrovac, Drvar, Grahovo, Glamoč, Ključ, Sanski Most, Mrkonjić Grad, Šipovo, Srbobran, Jajce, Kupres i Krupa na Uni.
